Vücudumuza yiyecekler ve içtiğimiz su ile aldığımız yaşam için çok önemli olan iyot, normal büyümede, beyin hücrelerinin ve sinir sisteminin oluşumunda vücut ısısı ve enerjisinin düzenlenmesinde etkili olan, ayrıca tiroit hormonlarının yapımında gerekli olan çok önemli bir mineraldir.
İyot eksikliği guatır oluşumuna, zeka geriliğine ve kadınlarda erken ve ölü doğumlara neden olmaktadır.
İyotu insan sudan, deniz ürünlerinden ve çeşitli yiyeceklerden sağlamaktadır. Balıkların yenebilen 100 gramında ortalama 30 mikrogram civarında iyot vardır.
Yiyecekler suda pişirilip pişme suyu atıldığı zaman önemli miktarda iyot kaybı olmaktadır. Bundan dolayı iyotlu tuzu yemek tabağa alındıktan sonra ilave etmek en doğru yöntemdir.
Yetişkin bir kimsenin vücudunda ortalama 25-50 gram iyot bulunmaktadır. Bunun %60’ı tiroit bezinde, kalan %40’ı ise kandadır. İyot tiroit bezinden salgılanan “Triodothyranin” ve “Thyrotin” hormonlarının birleşiminde bulunur.
İyotun vücutta kullanılması kişiden kişiye değişiklikler göstermektedir. İyot çok hassas bir maddedir ve özellikle kükürtlü bileşikler içeren yiyeceklerle (kara lahana,turp, şalgam gibi)alındığında ki guatrojen diyoruz. Tiyosiyonat adında bileşikler oluşturmakta ve bu gıdaların çok yendiği bölgelerde iyotun vücutta kullanımı güçleşmekte veya kullanılmamaktadır. Bu nedenle bazen su ve çevredeki iyot yeterli olmasına rağmen bu bölgelerde endemik guatr görülebilmekte olup, önlem olarak bu yiyecekler sık sık alınmalıdır.
Ülkemizde olduğu gibi Dünyada da çok yaygın olan endemik guatırın gelişmesinde sorumlu olan faktörler:
a)İyotun yetersiz alımı
b)Doğal guatrojenler (iyotun vücutta kullanımını güçleştiren yiyecekler ve içecekler)
1-Sebzeler ve tahıllar;Beyaz ve kara lahana,beyaz ve kırmızı turp, şalgam,bürüksel lahanası,karnabahar, soğan, sarımsak, darı.
2-Süt
3-Suların antitiroid içeriği
4-Aşırı kalsiyum ve fluor
İyot eksikliği yaygın olduğu yerlerde çeşitli yaş guruplarında değişik, fizyolojik ve patalojik sonuçlar vererek tüm toplumu etkilemektedir.
Çocukta tipik olarak guatr ile ilişkili olup, yaşla artar. Çocuklarda iyot eksikliğinin fiziksel ve davranışsal sorunlara ve zeka geriliğine yol açtığı saptanmıştır.
Gebelik, süt verme döneminde vücudun iyot gereksinimi arttığından annede guatır gelişimi riski daha yüksektir. Hamilelik döneminde iyot yetersiz alınırsa, ayrıca ölü doğum, sağırlık şaşılık kısa boy, kas, iskelet sisteminde gelişme geriliği ve koordinasyon bozuklukları görülür.
İyot eksikliği enfeksiyonlara karşı direnci azalttığından bebek ve çocuk ölümlerine neden olmaktadır.
Çok fazla yağış, sel görülen dağlık olmayan bölgelerde ve yeterli iyot miktarına karşı, toprağın üst kısımlarında bulunan iyot, erozyona uğrayıp kaybediliyorsa, geride kalan toprak iyot yönünden fakirleşmekte ve bu toprakta yetişen yiyecekler yeterince iyot içermemektedir.Eğer toplum sadece bu nitelikteki yiyecekleri tüketmekte, iyot içeriği fazla olan yörelerde gıda sağlama olanağına sahip değilse, yani kapalı ekonomi sistemi içinde yaşıyorsa basit guatr sorunu yaygın olarak görülecektir.
Tuzun iyotla zenginleştirilmesinin, iyot eksikliği hastalığını azaltmadaki en iyi çözüm olduğu bir çok ülkede kanıtlanmıştır. Tuzun iyotla zenginleştirilmesi 10.000-100.000 kısım tuza 1 kısım iyodür eklemekle yapılmaktadır.
Tuzun iyotlanmasını izleyen 1 yıldan sonra guatr oranında düşme başlamaktadır. Günlük iyot gereksinimi; erişkinlerde minimum 50 mikrogram, kabul edilebilir miktar 100-300 mikrogram, maksimum 1000 mikrogramdır. Günde 5-15 gram tüketilen iyotlu tuz ile insanlar günde yaklaşık 150 mikrogram iyot almış olmaktadırlar. Bu nedenle iyotlu tuz sağlığa zararlı değildir. Yan etkileride yoktur. İyotlu tuzu guatr olsun olmasın tüm insanlar kullanmalıdır.
İyotlu tuz kullanımında dikkate alınacak en önemli nokta yaşı 40’ın üzerinde olan kimselerde, verilecek iyotla bağlı olarak tiroid nodülünün, otonomi kazanması ve toksit nodüller guatr’a dönüşmesidir. Bu tip hastalara iyotlu tuz önerilmemektedir.
Yaş Günlük Gereksinim
0-6 ay 40 Mikrogram
6-12 ay 50 “
1-10 yaş 70-120 “
11 yaş-erişkin 120-150 “
Gebelik 175 “
Emzirme 200 “
Guatr ülkemizde sırayla Samsun, Ordu, Trabzon, Rize, Artvin, Bolu, Kastamonu, Karabük, Zonguldak, Malatya, Bayburt, Van, Gümüşhane, Kütahya, Burdur, Bursa, Çanakkale, Edirne, Konya, Hatay, ve Diyarbakır’da görülmektedir.
Sonuç olarak iyot yetersizliği hastalıkları, Dünya’da sessiz bir şekilde yayılmakta ve fetüsten erişkine kadar her dönemdeki milyonlarca insanın metabolizmik ve zihinsel fonksiyonlarını ve toplumların sosyo ekonomik durumunu olumsuz yönde etkileyen önemli bir halk sağlığı sorunu olarak görülmektedir.
İyot yetersizliği hastalıklarının tamamen yok edilmesi için tercih edilen yöntem tüm insanların ve hayvanların kullandığı tuzun iyotlanmasıdır
Facebook'ta Yayınla>