Tarım Kütüphanesi

SARMISAK YETİŞTİRİCİLİĞİ

SARMISAK (Allium sativum)

Kültür sebzeleri arasında yemeklik ve ilaç olarak kullanılan sarımsak çok eski zamanlardan beri bilinen ve evlerimizde azar azar da olsa sürekli olarak tükettiğimiz bir sebzedir.

Ana Vatanı: Batı Asya'dan geldiği söylenen sarmısağın çok eski kültür bitkileri arasında yeri vardır. Sert kokulu olan sarmısağın tıbbi önemi büyüktür. İştah açıcı özelliği nedeniyle başta etliler olmak üzere pek çok yiyecekler içerisinde yer alır. Sucuk ve Pastırma üretiminde adeta özgün bir unsur olan sarmısak yoğurtla can-kardeş olmuştur sanki.

1. BESÄ°N DEÄžERÄ°

Yiyeceklerimizde çeşni veren sarmısağın 100 gramında 63.8 su, 28.2 gr. karbonhidrat, 5.3 gr. protein, 0.2 gr. yağ, l .1 gr. selüloz vardır. Kalori değeri 140'tır. içerisinde A, Bj, 82, Niasin ve C vitamini bulunur (Dr. Ekinci.) Keskin kokusunu Aliyi-sulfit verir ki kükürtlü ve eterli yağlardan oluşmuştur. Sindirimi kolaylaştıran bu yağlar tıpta yararlı sayılmıştır.

Sarmısağın kokusu solunum sistemim temizlemektedir. Yüksek tansiyona iyi gelen sarmısağın sindirim sisteminde yararlı olduğu, damar şişkinliklerini iyileştirdiği kabul edilirken, her sabah bir diş sarmısağın cildi koruduğu, ömrü uzattığı öne sürülür. Bizim kokusunu istemediğimiz sarmısağın kokmayanı da üretilmiştir (Japonya'da 1970).

2. BİTKİSEL öZELLİKLERİ:

Sarmısak Liliaceae, zambakgiller familyasından iki yıllık bir bitkidir. Sarmısak ilk yıl bir kaç dişten oluşan kellesini oluştururken ikinci yıl çiçek açıp tohum verir. Sarmısak tohumdan değil diş sarımsaklardan üretilmelidir; vegetatif üretilen bir bitkidir (generatif değil.) Sarmısağın kökleri derindedir; yaprakları ince olup, soğanınkine benzemez tek kattır. Sarmısak çiçeklerinde, bazen tohum yerine geçen, ufak sarmısak dişi kadar (ebe soğan) tohum bulunur. Sarmısağı bununla da çoğaltmak kabildir. Sarmısağın çiçek açmasının iklimle ilgili olduğu söylenir.

3. ÇEŞİTLERİ:

Aslında erkenci beyaz ve geç pembe olmak üzere iki belirgin sarmısak, kuru sarmısak üretiminde çok kullanılır. Kellesi orta irilikte, çok ekilen kışlık sarımsaktır. Kastamonu, Balıkesir iyi cins, ihraç da edilen sarımsaklar üretir. Taşköprü, Boyabat'ı bu arada unutmamak lâzımdır.

Bazı bölgelerimizin sarımsakları yapı ve etlerinin dayanıklılığı bakımlarından piyasada oldukça yaygındır bunları şöylece özetlemede yarar vardır:

3.1. Kastamonu Sarmısağı:

Pembe beyaz kabuklu, acı, kışa da dayanıklı olan sarmısak ihracata elverişlidir. Orta Kuzey Anadolu'da, özellikle Kastamonu'da çok üretilir. iç ve dış piyasada en fazla aranan bir türdür.

3.2. Edirne Sarmısağı:

Beyaz, bej kabuklu, orta irilikte (25 gr kadar) sıkı başlı bir sarımsaktır. Kuru madde oranı % 37.5 tur. Trakya ve Marmara yöresinde üretimi geniş çapta yapılır.

3.3. Balıkesir Sarmısağı:

Beyaz, kirli siyah kabuklu, gevşek yapılı, taze tüketime uygun bir türdür. Fazla dayanıklı olmayan bu sarmısak Marmara'nın Güney'inde çok üretilir.

Bunlara ilave olarak, Kayseri, Konya, Bafra-Çarşamba yörelerinde üstün özellikte sarımsaklar üretilmektedir.

3.4. Kara Sarmısak:

Taze sarmısak elde etmek üzere yetiştirilen iri dişli bir türdür. Tadı acı olan sarmısak yurdumuzda çok ekilir.

3.5. İspanyol Sarımsağı:

Avrupa'da çok yetiştirilen makbul bir sarımsaktır. Bizde de tarıma alınma denemeleri yapılmalıdır.

İtalyan sarımsağı denilen pembe renkli bir türün Amerika'da çok ekildiğini yurdumuzda da bilindiğini belirtmek gerekir.

4. TARIM UYGULAMALARI:

4.1. Toprak ve iklim istekleri:

Sarmısak, süzek, milli-kumlu, orta ağırlıkta verimli toprakları tercih eder. Soğana benzeyen isteklerini daha ayrıntılı olarak bir önceki bölümden anımsamalı; gübre için de aynı soğan gibi davranmalıdır.

Sarımsak ılımlı iklimden hoşlanır. Sıcaklığın 15 – 20 oC olması yeterlidir. sarımsaklarda çiçeklenme 15 – 20 oC arasında olur. Bu çiçekler tohum bağlamaz.

Bitkinin yeşil aksamı, 15 oC üzerindeki sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır. Sarımsak diş halinde iken –10 oC ye kadar dayanabilir. Bitki halinde ise ancak -3, –4 oC ye kadar zarar görmez. Düşük sıcaklıklar uzun süre devam ederse 0 oC nin hemen altında donma başlar.

İklim yanında sarımsağın toprak istekleri de önem taşır. Fazla ağır, killi ve su tutan topraklarda başlar güzel teşekkül etmez. Sarımsak, toprakta bir miktar organik madde istemesine rağmen, organik gübrelemeden hoşlanmaz. Bu yüzden çiftlik gübresi bir önceki ürüne atılırsa daha iyi sonuç alınır. Sarımsağın tercih ettiği topraklar, az miktarda humus ihtiva eden kumlu-tınlı topraklar olup, toprak asitliğinin nötr olması gerekir. Sarımsak ticari gübrelerden hoşlanan bir sebzedir. Gelişmenin ilk dönemlerinde fazla olan azot ihtiyacı giderek azalarak son dönemde potasyuma olan ihtiyaç artar. İyi bir ürün için tınlı-kumlu bir toprağa 20 kg/da azotlu 25 kg/da potaslı ve 10 kg/da da fosforlu gübre atılmalıdır. Besin maddeleri yetersiz olunca dişler küçük kalıp, sayıları çoğalır ve depolama müddeti kısalır.

4.2. YetiÅŸtiriciliÄŸi:

Sarımsak uzun günlerde çiçeklenen bir bitkidir. Daha sonra dumura uğrayan çiçeklerin fazla olması arzu edilmez. Çiçeklenmenin az olması, diş verimini artırır. Bunun için sıcaklığın biraz yüksek olması, sulamanın az olması veya hiç yapılmaması, yeteri kadar gübre verilmesi gerekir. Belirtilen sıcaklık için ülkemiz iklimi uygun olup, suyun kontrollü verilmesi ve düzenli gübreleme üreticilerimizin bilmesi gereken iki önemli husustur.

Sarımsak sadece dişlerle üretilir. Üretimde kullanılacak dişler belli bir büyüklükte olmalıdır. Fazla büyük dişler çabuk çiçek sapı meydana getirir. Zayıf ve küçük dişler ise verim düşüklüğüne sebep olur.

Sarımsak dişleri tek ve çok sıralı dikilir. Tek sıra dikimde 20 – 40 Cm sıra arası, 5 – 10 Cm sıra üzeri mesafeleri uygulanır. Çok sıralı dikimde ise, 120 – 150 Cm genişlikteki tahtalar üzerine 10 Cm ye 10 Cm mesafe ile dikim yapılır. Çok sıralı ekimde dekardan daha fazla ürün alınır. Bir dekar yere orta büyüklükte diş kullanıldığı zaman, tek sıraya 55 – 60 kg, çok sıraya 75 – 90 kg diş hesaplanır. Dişler tek tek ve sivri kısmı yukarı gelecek şekilde dizilir. Dikim derinliği ise 3 – 4 Cm dir.

Sarımsağın ekiminde baş sarımsağın ufak birimlere ayrılması ile elde edilen dişlerden yararlanırız. Sarmısak ekilecek toprağın soğanda olduğu gibi iyice hazırlanması, gübrelenmesi ve tavalara ayrılması istenir. Böylece tohumlar 6 - 10 cm aralıklarla ve 25 - 35 cm uzaklıktaki (açıklık) tavalara ekmek mümkündür. Bahçelerde daha sınırlı ölçülerde kalınır. Ekilen sarımsağın kuyruk gelişmesini kısmak ve baş teşekkülünü güçlendirmek için, kuyruk saplarını devirmek iyi olur. Taze sarmısak ekildikten 1-2 ay sonra hasat edilebilir. Kuru sarımsağı 4 - 5'i bir arada saplarından örerek, serinde askıda muhafaza etmek uygundur.

Ülkemizde çoğunlukla kıraçta yetiştiricilik yapıldığından sadece yağmur suyundan yararlanılır. Bu durumda 2 -3 çapa yeterlidir. Sulu şartlarda ise her sulamadan sonra çapa yapılmalıdır.

Kuru sarmısak yetiştirirken, tarlanın arpacık yetiştirilmesinde olduğu gibi hazırlanması icap eder. Tarla, 1.5-8 m büyüklüğündeki tahtalara ayrılıp buralara 20-30 cm çizgiler çekilir; bu çizgilere diş sarımsakların sivri uçları yukarı gelecek biçimde dikimi yapılmalıdır. Dikimden sonra sarımsakların üzerine bir miktar eski gübre atılır. Dikim işlen iklime göre Şubat-Mayıs ayları arasında yapılabilir. Bir dönüme 50 kg tohumluk sarmısak yeter. Dikimden sonra çimlenen 10 cm boy veren sarımsaklar için bir çapa yapılır. Daha sonra da ikinci çapaya kadar yapılabilir, önemli olan yabancı otlarla boğulmayı önlemektir. Bu arada tekleme de yapılabilir. Yaprakları sararmaya başlayan sarımsakların hasat zamanı geliyor demektir. Başların iyi teşekkül etmesi için, tıpkı baş soğanlarda olduğu gibi bitki yapraklan üzerinden bir boş fıçı gezdirmeli veya üzerinde ayakla gezinmelidir; bu isi hasattan 2-3 hafta yapmak gerekir. Sarımsakların sökümünde, çapa veya bel kullanılır, Makine ile söküm de yapılmaktadır. Sökülen sarımsaklar birkaç gün toprak üstünde veya sergide kurutulur. Kışlık sarımsakların saplarından örülmesi veya dizi halinde bir araya getirilmesi iyi olur. Dönüme 500-1200 kg verim veren sarımsak kârlı bir tarım dalıdır. İyi bir çeşit ve uygun bakım şartlarında dekardan 700 – 1200 kg kuru baş sarımsak alınır.

Sarımsaklar ılıman iklimlerde Kasım ayından itibaren kışı sert geçen, don yapan yerlerde Nisan’dan sonra dikilir. Bu yüzden başların olgunluğu dikim zamanına bağlı olarak değişir. örneğin taze yeşil sarımsaklar en erken Şubat sonunda, en geç Haziran başında hasat edilir. Olgun ve kuru başlar ise, en erken Mayıs sonu, Haziran başında, geç ekimde ise Temmuz sonu Ağustos başında hasat edilir.

Sarımsağın sık başlı olanları seyrek başlılarına göre daha kolay hasat edilir. Toprak içinde baş oluşturan sarımsaklar ise elle çekilmemeli , çapa ile çıkarılmalıdır. Hasat öncesi sarımsak sapları aynen soğanda olduğu gibi yatırılır. Böylece dişlerin daha fazla olgunlaşması sağlanır. Saplar iyice kuruyunca güneşli ve kuru bir havada hasat yapılır. Ürün 4 – 5 gün tarlada bırakılarak kurutulur. Yağışlı bölgelerde, hasat edilen ürün kapalı yerlere serilerek kurutulur.

Tohumluk sarımsağı, başları iyi oluşanlardan seçmeli; ertesi yıl bunların dişlerim, tohumluk soğanlarda olduğu gibi dikmelidir.

Hastalık ve zararlılarını soğanda olduğu gibi düşünmeli, sarımsak için kaliteli, dayanıklı tohum basta olmak üzere, öteki önlemlerle güvenceye almalıdır.

5. PAZARLAMA

Kurumuş başların pazarlanması üç şekilde yapılır. Birinci şekil, sapları ve kökleri kesilmiş başların dökme olarak naylon torba ve kasalar içinde, 5 – 10 – 25 ve 50 kg lık miktarlarla pazarlanmasıdır. İkinci şekil, kökleri kesilmiş 10 – 15 adet sarımsağın saplarından bağlanarak demet halinde sunulması, üçüncü şekilde en az 20 – 30 başın bir arada saplarının örgü yapılmasıdır.

SARIMSAK YETİŞTİRİCİLİĞİ

Kültür sebzeleri arasında yemeklik ve ilaç olarak kullanılan sarımsak çok eski zamanlardan beri bilinen, evlerimizde azar azar da olsa sürekli tükettiğimiz bir sebzedir.

Sarımsak ılımlı iklimden hoşlanır. Sıcaklığın 15 – 20 oC olması yeterlidir. sarımsaklarda çiçeklenme 15 – 20 oC arasında olur. Bu çiçekler tohum bağlamaz.

Bitkinin yeşil aksamı, 15 oC üzerindeki sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır. Sarımsak diş halinde iken –10 oC ye kadar dayanabilir. Bitki halinde ise ancak -3, –4 oC ye kadar zarar görmez. Düşük sıcaklıklar uzun süre devam ederse 0 oC nin hemen altında donma başlar.

Sarımsak uzun günlerde çiçeklenen bir bitkidir. Daha sonra dumura uğrayan çiçeklerin fazla olması arzu edilmez. Çiçeklenmenin az olması, diş verimini artırır. Bunun için sıcaklığın biraz yüksek olması, sulamanın az olması veya hiç yapılmaması, yeteri kadar gübre verilmesi gerekir. Belirtilen sıcaklık için ülkemiz iklimi uygun olup, suyun kontrollü verilmesi ve düzenli gübreleme üreticilerimizin bilmesi gereken iki önemli husustur.

İklim yanında sarımsağın toprak istekleri de önem taşır. Fazla ağır,killi ve su tutan topraklarda başlar güzel teşekkül etmez. Sarımsak, toprakta bir miktar organik madde istemesine rağmen, organik gübrelemeden hoşlanmaz. Bu yüzden çiftlik gübresi bir önceki ürüne atılırsa daha iyi sonuç alınır. sarımsağın tercih ettiği topraklar, az miktarda humus ihtiva eden kumlu-tınlı topraklar olup, toprak asitliğinin nötr olması gerekir. Sarımsak ticari gübrelerden hoşlanan bir sebzedir. Gelişmenin ilk dönemlerinde fazla olan azot ihtiyacı giderek azalarak son dönemde potasyuma olan ihtiyaç artar. İyi bir ürün için tınlı-kumlu bir toprağa 20 kg/da azotlu 25 kg/da potaslı ve 10 kg/da da fosforlu gübre atılmalıdır. Besin maddeleri yetersiz olunca dişler küçük kalıp, sayıları çoğalır ve depolama müddeti kısalır.

Sarımsak sadece dişlerle üretilir. Üretimde kullanılacak dişler belli bir büyüklükte olmalıdır. Fazla büyük dişler çabuk çiçek sapı meydana getirir. Zayıf ve küçük dişler ise verim düşüklüğüne sebep olur.

Sarımsak dişleri tek ve çok sıralı dikilir. Tek sıra dikimde 20 – 40 Cm sıra arası, 5 – 10 Cm sıra üzeri mesafeleri uygulanır. Çok sıralı dikimde ise, 120 – 150 Cm genişlikteki tahtalar üzerine 10 Cm ye 10 Cm mesafe ile dikim yapılır. Çok sıralı ekimde dekardan daha fazla ürün alınır. Bir dekar yere orta büyüklükte diş kullanıldığı zaman, tek sıraya 55 – 60 kg, çok sıraya 75 – 90 kg diş hesaplanır. Dişler tek tek ve sivri kısmı yukarı gelecek şekilde dizilir. Dikim derinliği ise 3 – 4 Cm dir.

Ülkemizde çoğunlukla kıraçta yetiştiricilik yapıldığından sadece yağmur suyundan yararlanılır. Bu durumda 2 -3 çapa yeterlidir. Sulu şartlarda ise her sulamadan sonra çapa yapılmalıdır.,

Sarımsaklar ılıman iklimlerde Kasım ayından itibaren kışı sert geçen, don yapan yerlerde Nisan’dan sonra dikilir. Bu yüzden başların olgunluğu dikim zamanına bağlı olarak değişir. örneğin taze yeşil sarımsaklar en erken Şubat sonunda, en geç Haziran başında hasat edilir. Olgun ve kuru başlar ise, en erken Mayıs sonu, Haziran başında, geç ekimde ise Temmuz sonu Ağustos başında hasat edilir.

Sarımsağın sık başlı olanları seyrek başlılarına göre daha kolay hasat edilir. Toprak içinde baş oluşturan sarımsaklar ise elle çekilmemeli , çapa ile çıkarılmalıdır. Hasat öncesi sarımsak sapları aynen soğanda olduğu gibi yatırılır. Böylece dişlerin daha fazla olgunlaşması sağlanır. Saplar iyice kuruyunca güneşli ve kuru bir havada hasat yapılır. Ürün 4 – 5 gün tarlada bırakılarak kurutulur. Yağışlı bölgelerde, hasat edilen ürün kapalı yerlere serilerek kurutulur.

Kurumuş başların pazarlanması üç şekilde yapılır. Birinci şekil, sapları ve kökleri kesilmiş başların dökme olarak naylon torba ve kasalar içinde, 5 – 10 – 25 ve 50 kg lık miktarlarla pazarlanmasıdır. İkinci şekil, kökleri kesilmiş 10 – 15 adet sarımsağın saplarından bağlanarak demet halinde sunulması, üçüncü şekilde en az 20 – 30 başın bir arada saplarının örgü yapılmasıdır.

İyi bir çeşit ve uygun bakım şartlarında dekardan 700 – 1200 kg kuru baş sarımsak alınır.