Tarım Kütüphanesi

SU YABANCI OTLARINA KARŞI ÇİN SAZANI (Ctenopharyngodon idella Val.) İLE BİYOLOJİK MÜCADELE

Su yabancı otlarının biyolojik savaşımı "yabancı ot popülasyon yoğunluklarının canlı varlıklar kullanılarak kabul edilebilir düzeye düşürülebilmesi için yapılan uygulamalar" dır.

Su yabancı otlarının biyolojik savaşımında kullanılan canlılardan biri de, Çin sazanı (Ctenopharyngodon idella Val.)'dır.

Su yabancı otlarının doğal düşmanları konusunda ülkemizde yeterli çalışma yapılmamıştır. Çin sazanının Türkiye'ye getirildiği 1972 yılından bu yana yapılan deneme ve gözlemler, bu otçul balığın su yabancı otları biyolojik savaşımında kullanılabileceğini göstermiştir.

Çin sazanının biyolojik mücadelede kullanılmasını sağlayan temel nitelikleri; çok sayıda bitki türü ile oburca beslenmesi; değişik çevresel koşullara karşı hoşgörülü olması ve doğal yaşama alanları dışında çoğalamamasıdır.

 1. ÇİN SAZANININ YABANCI OTLARI TERCİH DURUMLARI

(-) Tercih edilmeyenler

(+) 72 saat içinde hiç yenilmeyenler yada çok az bir bölümü yenilenler

(++)   48 saat içinde az iştahla yenilenler

(+++)  24 saat içinde orta derece iştahla yenilenler

(++++)  8 saat içinde büyük bir iştahla yenilenler

2. BİYOLOJİK MÜCADELE UYGULAMASI

Su yabancı otlan ile biyolojik mücadele, yalnız başına yada diğer mücadele yön­temleri ile birlikte (entegre mücadele) uygulanabilir. Su yabancı otu sorunlarının çok yoğun olduğu yerlerde biyolojik savaşım uygulamalarından önce mekaniksel yada kimyasal savaşım yöntemleri uygulanarak, yabancı ot yoğunluklarının azaltılması, daha sonra biyolojik savaşım yönteminin geçilmesi gerekir.

2.1. Uygulama Zamanı ve Sayısı

Su yabancı otlarına karşı Çin sazanı ile biyolojik savaşım, farklı dönemlerde uygulanabilir. Genel ilke olarak; stoklanacak balıkların tüketim oranlarının, su yabancı otlarının gelişme oranlarından yüksek olduğu dönem, en uygun uygulama zamanıdır. Uygulama zamanının belirlenebilmesi için, su sıcaklıklarının izlenmesi ve sıcaklığın, balığın düzgün olarak beslenmeye başladığı 10°Cmin üzerine çıktığı dönemin saptanması gerekir. Bu dönemden daha önce yapılacak uygulamalarda, balıklar yeterince beslenmediği ancak su bitkileri gelişmelerini sürdürdüklerinden, yabancı ot savaşımından kısa sürede sonuç alınamaz. Daha geç dönemde yapılacak uygulamalarda ise, yabancı otlarda aşırı gelişmeler söz konusu olabileceğinden, yeterli başarı sağlanamaz, yada çok yüksek düzeyde balık stoklanması gerekir. Balıklandırmaların ilkbahar yada sonbahar başlangıcında yapılması, uygundur.

Uygulanması gereken stok miktarının 1 defa da uygulanması ve balıkların korun­ması ile ilgili önlemlerin alınması durumunda, Hollanda'da uygulama adedi, 5 yada 1 kez olarak kaydedilmiştir.

2.2. Balık Boyutları ve Stok Miktarları ile Stokların Denetimi

2.2.1.   Balık boyutları

Uygulamada kullanılacak balıkların, ot tercihi yapmamaları ve avcı balıklardan etkilenmemeleri İçin, küçük boyutlu olmaması gerekmektedir. Küçük balıkların kullanılması durumunda, uygulama alanında bulunan ve balıklarca tercih edilmeyen bazı yabancı ot türlerinin, baskın duruma geçmesi ve sorunun çözülememesi olasılığı bulunmaktadır. Balıklandırma yapılacak alanlardaki balık stoklarında, etçil balıkların yoğun biçimde bulunması durumunda da, etçil balıklara av olmaları nedeniyle, küçük balıklarla balıklandırma uygun görülmemektedir.

Balıklandırma yapılacak alanlarda, alanları sınırlamak yada balık kaçışını engel­lemek amacıyla çit yada kafes kullanımının gerektiği durumlarda da, çit yada kafes teli göz aralıkları, balık boyutlarını belirleyen bir etken olarak ortaya çıkmaktadır. Göz aralıkları su akışını engellemeyecek kadar büyük, ancak balık kaçışına imkân vermeyecek kadar küçük boyutlarda olmalıdır. Yukarıda sayılan etkenler dikkate alınarak, Ülkemizde yapılacak uygulamalarda, yabancı ot yoğunlukları ve su kaynağına bağlı olarak, kullanılması önerilen balık boyutları Çizelge 2'de verilmiştir.

2.2.2.   Balık miktarları

Yabancı otlarla biyolojik savaşımda kullanılacak balık miktarları iklim koşulları, balığın boyutları, beklenen yabancı ot gelişme düzeyleri, savaşım sağlanmak istenen etki düzeyi, avcı canlılardan etkilenme düzeyi ve su tuzluluğu ile ilgilidir. Sulama ve drenaj kanalları ile balık üretiminin önemli olmadığı sularda yapılacak uygulamalarda, yabancı otların aşırı derecede gelişmesinin kontrolü amaçlan-malıdır. Yaban yaşamının korunmasının söz konusu olduğu alanlarda ise, yalnızca kesin gereksinim duyulan yıl yada dönemlerde mücadele amaçlanmalıdır.

Yabancı ot sorunlarının biyolojik yöntemle çözülmesi için, stoklanacak balıkların tüketim oranlarının, yabancı otların gelişme oranlarından fazla olması gerekmektir, Uygulaması öngörülen balık miktarlarının, bir defada kullanılması yerine, farklı

dönemlere bölünerek uygulanması da mümkündür. Çin sazanı ile yapılacak uygulamalarda kullanılması gereken balık miktarları Çizelge 2'de verilmiştir.

Çizelge 2. Su yabancı otları ile biyolojik savaşımda kullanılacak Çin sazanının boyutları ve miktarları

**   Yüksek Yabancı ot yoğunlukları için 2.2.3. Stokların denetimi

Uygulamalar sonrasında yapılacak izleme çalışmalarında; yabancı otlara karşı sağlanan etki düzeyi dikkate alınarak, uygulanan balık miktarlarının azaltılması yada arttırılması gerekebilir. Çin sazanı ile yapılacak uygulamaların ilk yılında, yüksek stoklar kullanılarak yabancı otlarla savaşım sağlanabilir. Ancak su bitkilerinin tümünün yok olmasının engellenmesi amacıyla, daha sonraki yıllarda stokun azaltılması mümkündür.

Bu amaçla stoklama yapılan alanlardaki balıklar çeşitli yöntemlerle avlanabilir, çitleme ve kafesleme yapılarak yada çit ve kafes yerleri değiştirilerek stoklama alanları genişletilebilir. Düşük stokların uygulanması yada stokların çeşitli neden­lerle çok düşük düzeye indiği durumlarda ise; geçici çit yada kafeslemelerle alan daraltılabilir, yeniden stoklama yapılabilir yada diğer savaşım yöntemleri uygulanabilir. Başlangıçta düşük yoğunlukların kullanımı, uygulanabilirlik yada maliyetler açısından daha uygun olabilir ve gerektiğinde yoğunlukların arttırılması yoluna gidilebilir.

2.3. Balıklandırmaların Yapılması

"Su Ürünleri Etüt Üretim İstasyonları'rıda tam kontrollü koşullarda üretilen ve balıklandırmalarda kullanılan boyutlara ulaşıncaya kadar beslenme ve bakımları yapılan Çin sazanı yavruları, uygulama alanlarına taşınmakta ve uygulamalarda kullanılmaktadırlar.

2.3.1. Yavru balıkların taşınması

Balıkların uygulama alanlarına taşınmasında; 2 adet taşıma tankı, 4 adet oksijen tüpü, 2 adet regülatör, oksijen analiz çantası, oksijenmetre, termometre ile yeteri kadar plastik hortum ve yedeklerinden oluşan" Balık Taşıma Ekipmanı" kullanılır. Taşıma sırasında bu ekipman, uygun bir taşıma aracına (kamyon) yüklenir. Taşıma, bu konuda eğitim görmüş bir teknisyenin sorumluluğunda gerçekleştirilir. Taşıma sırasında tanklara konulacak su ve balık miktarları; tank suyunun sıcaklık derecesi, içermesi gereken oksijen miktarı ve taşıma süresi ile ilgili değerler Çizelge 3' de verilmiştir.

Çizelge 3. Çin Sazanı ile yapılacak balıklandırmada 1.5 m'lik taşıma tankı ile taşınabilecek balık miktarları

Balıkların tanklara konulmasından bir gün önce beslenmelerine son verilir. Taşıma sırasında tanklardaki suyun, Çizelge 3'de verilmiş değerlere uygun olarak korun­ması gerekir.

2.3.2. Balıkların su kaynağına salınması

Balıklandırılacak su kaynağına salınacak balıkların, kaynaktaki su sıcaklığına uyum sağlayabilmeleri için, su kaynağındaki su sıcaklığı ile tanklardaki suyun sıcaklığı arasında 5°C^,den fazla fark olmaması gerekmektedir. Bu nedenle tank su sıcaklığı, su kaynağı sıcaklığına benzer duruma getirilir. Daha sonra su kaynağında balıklandırma yeri olarak belirlenen yerlerden balıklar göle bırakılır. Balıklan­dırmadan sonra en az 1 gün, salınan balıkların davranışlarının izlenmesi ve canlı kalma durumlarının kaydedilmesi gerekir. Balıklandırma ile ilgili tüm çalışmalar Su Ürünleri Etüt ve Üretim İstasyonu" yetkililerince gerçekleştirilir.

2.4. Uygulamaların değerlendirilmesi

Su yabancı otları ile biyolojik savaşım uygulamalarının sonuçları; su yabancı otlarına karşı sağlanan başarı ile uygulama yapılan yerdeki balık gelişimi açısından ayrı ayrı değerlendirilir.

2.4.1. Biyolojik mücadelede etki

Çin sazanı ile yapılacak biyolojik mücadele etkinliğinin belirlenebilmesi amacıyla, uygulamalarından önce ve sonra su kaynağındaki ve su yabancı otlarının türleri, yayılış alanları ve örtü oranları ile birim alandaki yaş ve kuru ağırlıkları belirlenerek standart formlara işlenir. Yaş ve kuru ağırlıkların belirlenmesinde standart yöntemler uygulanır. Değerlendirmeler, uygulama öncesi ve sonrası, örtü yüzde oranları, yaş ağırlıklar ve kuru ağırlıklar dikkate alınarak yapılır. Etki değerleri, belirtilen veriler arasındaki yüzde fark (örtü oranında, yaş ağırlıklarda ve kuru ağırlıklarda yüzde değişim) olarak bulunur.

2.4.2.Çin sazanı stokları ile mevcut balık stoklarının durumu

Çin sazanı ile yapılacak uygulamalardan önce ve sonra, standart yöntemlerle su kaynağında mevcut balık tür ve stokları saptanır. Stok çalışmaları "Su Ürünleri" yetkililerince gerçekleştirilir. Biyolojik savaşım uygulaması yapılan alanlarda, su ürünleri avcılığı en az 1 yıl yasaklanır yada üretim sonuçları çok özenli bir biçimde izlenir. Stok çalışmaları sırasında; balık türleri, stokun kompozisyonu, yaş grupları ve bu grupların stoktaki payları ile, balık boy ve ağırlıkları konusunda veri toplanır. Etçil türlerin biyolojik savaşım amacıyla uygulanan tür üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amacıyla bu türlerde mide muhtevası çalışması gerçekleştirilir. Bu veriler hem su kaynağında bulunan türler ve balıklandırmada kullanılan tür için yapılır.

Toplanan veriler, kondisyon katsayıları, canlı ağırlık artışları, stok artış ve azalışı başta olmak üzere çeşitli açılardan değerlendirilir. Ayrıca su yabancı otlarına karşı sağlanan savaşım düzeyi ile balık gelişmesi ve stokları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesine çalışılır.

2.4.3. Çevresel etkiler

Çin sazanı uygulamalarının; fitoplankton, zooplankton; makro fauna ve su kalitesi üzerindeki etkisi konusunda yapılan değerlendirmeler sonucunda bu yöntemin sucul çevre üzerinde olumsuz etkisi olmadığı belirlenmiştir. Uygulamaların bilinen başlıca olumsuz yan etkisi; yumurtalarını su bitkileri üzerine bırakan balık türlerinde, yumurtlama yerlerinin Çin sazanı tarafından tüketilmesi sonucunda görülebilecek stok azalmaktadır. Ancak uygulanan Çin sazanı miktarlarının ayarlanması ve denetlenmesi ile uygulama yapılan alanın %20-25'lik bölümünde bitki kalması durumunda bu sakınca da gidcrilcbilmektedir.

2.5. Uygulamalar İle İlgili Yasaklama ve Kısıtlamalar

Çin sazanı ile yapılacak biyolojik savaşım uygulamalarında, uygulama ile ilgili yasaklama ve kısıtlamalar aşağıda verilmiştir.

-      1380 sayılı "Su Ürünleri Yasasf'nın 3288 sayılı yasa ile değiştirilmiş 7. maddesine göre; "Her türlü balıklandırma faaliyetleri Tarım ve Köyişleri Bakanlığının

       müsaadelerine tabidir." Bu nedenle, Çin sazanı ile balıklan­dırma yapılmadan önce, ilgili bakanlıktan izin alınması gerekmektedir.

-      Biyolojik mücadelede kullanılacak balıklar, hastalık bulunmayan stoklardan sağlanmalıdır.

-     Doğa koruma alanları ve benzeri diğer alanlarda, Çin sazanı uygulanmalıdır.

-     Çin sazanı uygulanan alanlardan, uygulamanın yasaklandığı alanlara balık kaçışını engellemek amacı ile özel çit yada çerçeveler kullanılmalıdır.

-     Çin sazanının uygulandığı alanlarda avcılığının yasaklanması gerekmektedir. Bu alanlarda "Arızi Olarak İstihsal Edilen Su Ürünleri" için "Su Ürünleri Tüzüğünün 8.

      Maddesi" hükümleri uygulanmalıdır. Yakalanan bu su ürünlerinden, canlı halde bulunanlar yeniden suya atılmak zorundadır.