Tarım Kütüphanesi

SEBZE FİDESİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

Sebze üretimine başlarken iyi bir tohum ve bundan elde edilecek iyi kaliteli bir fide gerekmektedir. Kaliteli fide ile üretime başlamak hem verimi artıracak hem de kaliteli ürün elde etmemizi sağlayacaktır.

Bu dersimizde ise fide ile üretimi yapılan tüm sebze türlerinin fidelerinin nasıl yetiştirildiğini, nerelerde üretim yapıldığını ve fidelerin tarlaya nasıl dikileceğini öğreneceğiz.

Bu önemli konuyu gelin birlikte inceleyelim.

HANGÄ° SEBZELERÄ°N FÄ°DESÄ° YETÄ°ÅžTÄ°RÄ°LMEZ?

Sebze türleri yetiştirme şekillerine göre birbirlerinden farklılıklar gösterirler. Soğuk ve sıcağa karşı hassas olmayan sebzelerin tohumları direk olarak tarlaya ekilir. Bu sebze türleri havuç, maydanoz, ıspanak ve bezelyedir. Diğer bir grup sebzeler ancak iklim koşulları elverişli olduğu anda direk tohum ekimi ile yetiştirilirler. Bu sebzeler soğan, fasulye, bakla, hıyar, kavun, karpuz, turp gibi sebzelerdir. Bu sebzelerin fidelerinin yetiştirilerek tarlaya dikilmesi çoğu kez masrafı kurtarmaz. Bu sebzelerde tarlaya direk tohum ekimi önem kazanır.

FÄ°DE Ä°LE ÃœRETÄ°LEN SEBZELER ÅžUNLARDIR:

Vegetasyon devresi uzun sebzelerin fidelerinin yastıklarda yetiştirilmesi ile bitkilerin vegetasyon devreleri uzatılmış ve pazara bu sebzelerin para getirdiği erken devrede ürün çıkarılmış olur. Domates, biber, patlıcan, pırasa, lahana, karnabahar, kereviz fide ile üretimi yapılan sebzeler grubundadır. Ancak vegetasyon devresi uzun olan bu sebzelerin tohumları sanayi için yetiştirildiğinde tarlaya direk olarak ekilebilirler. Domates, kırmızı biber yetiştiriciliğinde olduğu gibi.

Şekil 1. Yastıkta biber fidesi üretimi.

YASTIK NEDÄ°R?

Sebze fidelerinin yetiştirildikleri özel yerlere yastık adı verilmektedir. Tarlada fide ile yetiştirilen ürünlerde başarılı bir tarım ancak sağlıklı, iyi bir kök sistemine sahip, pişkin fide ile mümkündür. Bu nedenle fide yetiştirme tekniğinin çok iyi bilinmesi gereklidir.

YASTIK ÇEŞİTLERİ DE VARDIR

Yastıklar ısıtma şekillerine göre; sıcak, ılık ve soğuk yastıklar olarak sınıflandırılırlar. Sebze fideleri bu yastıklarda yetiştirilir. Bu fide yetiştirme yerlerine plastik seralarda eklenebilir. Sıcak yastıklarda domates, biber, patlıcan fideleri yetiştirilir. Ilık yastıklar bu sebzelerin şaşırtılma işleminde kullanılır. Soğuk yastıklarda ise; Iahana, karnabahar, pırasa, salata, marul ve kereviz fideleri yetiştirilir.

YASTIKLARI HANGİ YÖNDE KIRALIM

Yastıklar kuzey kısımları kapalı, bölgenin hakim soğuk rüzgarlarına karşı korunmuş, güney veya güneybatıya hafif meyilli kurulmalıdır. Basit bir yastığın uzunluğu 3-5-10 m, genişliği ise 1.20 m dir. Kuzey duvarı güney duvarından 15-20 cm daha yüksektir. Böylece üstlerine örtülen camların ufukla yaptıkları açı 20-25° olup güneş ışınlarından en fazla yararlanılmış olur.

SICAK YASTIK HAZIRLAYALIM

Yazlık sebze fidelerinin yetiştirildiği sıcak yastıklar, taze at gübresi dediğimiz organik materyalle, kaloriferle, elektrikle veya doğal güneş enerjisi ile ısıtılırlar. Taze at gübresi ile hazırlanan bir sıcak yastıkta her 15 cm de bir üzeri bastırılmak suretiyle 60 cm kalınlığa ulaşıncaya kadar taze at gübresi konur.

TAZE AT GÃœBRESÄ° KIZIÅžMAYI SAÄžLAR

Kızışmanın iyi olması için gerekirse süzgeçli kovalarla sulamada yapılır. Kızışma nedeniyle ilk gün yastıktaki sıcaklık 80°C ye kadar ulaşabilir. Bir hafta sonra yastığın sıcaklığı normal ekim sıcaklığına ulaşır. Taze at gübresi temin etme olanağımız yoksa bu 60 cm lik kısım toprak ile doldurulur ve her yıl bellenerek kabartılır.

HARÇ NASIL HAZIRLANIR?

Bu 60 cm lik taze at gübresi veya toprak tabakasının üzerine 10 cm kalınlığında bir harç tabakası konur. Yastıklarda kullanılan harçlar değişik oranlarda hazırlanabilir. Genellikle 1/3 elenmiş eski gübre 1/3 elenmiş toprak, 1/3 ince dere kumundan hazırlanmış bir karışım olabildiği gibi, yarısı elenmiş yanmış gübre, 1/4 ü elenmiş toprak ve 1/4'ü de dere kumu veya kum miktarının yarısı torf ile tamamlanabilir.

HARÇ İLAÇLANIR

Kullanılan harcın mutlak suretle sterilize edilmesi gerekir. Aksi taktirde yastıkta üretilen narin fide boğazlarında nem ve sıcaklığın yardımıyla gelişen mikroorganizmalar fidelerin çürümesine neden olmaktadır. Yapılan sterilizasyon sayesinde topraktaki zararlı mantarlar, bakteriler ve hatta yabancı ot tohumları ile böceklerde yok edilir. Sterilizasyon kimyevi maddelerle örneğin Metil Bromid, Formaldehit veya buharlama ile yapılabilir. Harcın konulması ile yastığın doldurulma işlemi tamamlanmış olur.

SAKSI VEYA TÜP İÇİNDE DE FİDE YETİŞTİRİLİR

Yastıklarda konan harca tohum ekildiği gibi içinde fide harcı bulunan saksı veya tüp tabir ettiğimiz naylon torbalara da tohum ekmek ve bunları boş yastığa yerleştirmek suretiyle de fide yetiştirilebilir.

Şekil 2. Yastıkta tüplü fide (topraklı) üretimi.

TOHUM NE ZAMAN EKÄ°LÄ°R?

Yastıklara tohum ekebilmek için harç sıcaklığının 20-30°C’ler arasında olması gerekir. Tohumlar 8-10-12 cm aralıklarla açılan çizgilere ekilirler ve tohumların üzeri 1 cm harç tabakası gelecek şekilde çizgilerin iki yandan kapatılması suretiyle örtülür. Tahta tokmaklarla hafifçe bastırılarak tohumların toprakla temasları sağlanır, arkasından ince süzgeçli kovalarla bolca sulanır ve camlar kapatılır.

ÇİMLENME SICAKLIKLARI FARKLIDIR

Sebzelerin çimlenme sıcaklıkları türlere, hatta çeşitlere göre farklılıklar göstermektedir. örneğin karnabahar, lahana, Brüksel lahanasında çimlenme 5°C ye kadar düşük bir sıcaklıkta olabildiği gibi, patlıcanda 19°C nin, biberde 15°C nin, domateste ise 10- 12°C nin üstünde olmalıdır. Bazı sebzeler çok yüksek ve çok düşük sıcaklığa toleranslı değildir. örneğin pırasa 21-24°C üstünde ve 7°C nin altında iyi çimlenme göstermez. Diğer sebzelerin iyi bir çimlenme için istedikleri toprak sıcaklığı sınırı Oldukça dardır. örneğin kerevizde en iyi çimlenme 10-19°C ler arasındadır. Birçok baş salata çeşidinin tohumları toprak sıcaklığı 20°C nin üstünde olduğunda çimlenmezler. Kıvırcık baş salata çeşitleri ise 29°C de bile iyi çimlenirler.

FİDELİKTE BAKIM ÇOK öNEMLİDİR

Sebze türlerine göre tohumlar 7-15 gün içinde çimlenirler. Fidelerin iyi bir gelişme gösterebilmeleri için tohum ekiminden itibaren bakımlarına çok dikkat ve özen gösterilmesi gerekmektedir. Fidelikte yapılacak bakım işleri arasında zamanında ve yeteri kadar, hava koşullarına bağlı olarak sulama, yabani otların ayıklanması, havalandırma ile hastalık ve zararlılara karşı 10-15 günde bir Fungusit ve insektisitlerle ilaçlama gereklidir.

ÅžAÅžIRTMA FÄ°DE KALÄ°TESÄ°NÄ° ARTIRIR

Fidelerde ilk hakiki yaprakların çıktığı devrelerde seyreltme yapılır ve kök boğazları sterilize edilmiş harçlarla doldurulur. Fidelerin 2-3 yapraklı oldukları devre şaşırtma için en uygun zamandır. Bu devreye çimlenmeden 10-14 gün sonra gelirler. Şaşırtma çağına gelmiş fideler ılık yastıklara, naylon torbalara şaşırtılabildiği gibi 1-3 cm ara ile seyreltilerek ve boğazları harç ile doldurulmak suretiyle yerlerinde de bırakılabilirler.

ALIÅžTIRMA NEDÄ°R?

Fidelerin yastıklardan alınmadan önce dış koşullara alıştırılmaları gerekir. Yetiştirilme yerlerinde ne kadar dikkat edilirse edilsin fideler normale nazaran narin yapılıdır. Az ışık, fazla sıcak ve nemle beraber sık dikim fidelerin birden dış şartlara alışmasını zorlaştırır. Fidelerin fazla sarsılmadan ve dış koşullara kolayca uyum sağlayabilmeleri amacıyla fidelikte dikimden 7-10 gün önceden başlayarak önce üstleri örtülmez, suları daha kısıtlı verilerek iyice pişkinleşmeleri sağlanır. Pişkinleştirme yapılırken fide düşük sıcaklıklara yavaş yavaş alıştırılır ve suyu kısıtlı verilerek fidenin kuvvetlendirilmesi sağlanır, ancak hiç bir zaman gelişmesi durdurulmaz, sadece düşük sıcaklık ve suyun azaltılmasıyla fidede gelişme yavaşlatılır.

FİDEYİ NASIL SöKELİM?

Fideler ister topraklı, ister topraksız olsun yastıklar 1 akşam önceden iyice sulanarak ertesi gün fidelerin kolayca çıkması sağlanır. Fidelerin tarladaki yerlerine dikilmesi bulutlu ve serin günlerde yapılır.

Şekil 3. Ara işlemesi yapılmış patlıcan fideleri.

Şekil 4. Yastıkta dikime hazır domates fidelerinin görünümü.

TARLAYA NASIL DÄ°KELÄ°M?

Topraksız fideler dikim için dikkatlice yerlerinden sökülerek bir kasa içerisine yerleştirilmeli ve dikilene kadar gölge bir yerde korunmalıdır. Dikimi yapacak işçi elindeki plantuvarla (dikim kazığı) işaretlenen yerdeki çukuru açmalı ve fideyi kökleri mümkün mertebe aşağıya doğru sarkacak şekilde deliğe yerleştirmeli ve ikinci bir hareketle plantuvarı deliğin yanına bastırarak toprağı fideye doğru itmelidir. Bundan amaç genç fidenin köklerinin toprakla iyice temasını sağlamaktır. Dikim sırasında fidenin kök boğazının ezilmemesine özen göstermelidir.

TOPRAKLI FÄ°DE DÄ°KELÄ°M

Topraklı veya saksılı fidelerin dikimi için çapa kullanılır. Bu fidelerin dikimi daha çok vakit alır. Fideyi dikecek işçi saksıyı veya torbayı ters çevirerek fidenin gövdesini işaret ve orta parmakları arasına alarak saksıya veya torbaya hafifçe vurmak suretiyle fideyi toprağıyla birlikte alır ve açılan çukura oturtur. Dikimde dikkat edilecek husus toprağın topraklı fideyi iyice sarması, boşluk kalmamasıdır.

Şekil 5. Tüpte yetiştirilmiş dikime hazır domates fideleri.

TOPRAKLI FÄ°DE BAZI AVANTAJLARA SAHÄ°PTÄ°R

Tüplü fidelerde işçiliğin fazla, dikimin daha çok vakit almasına karşın, dikimden sonra topraksız fidelerde görülen baygınlaşma görülmez, tarla şartlarına uyma için sarsıntı geçirmezler, ve böylece ürüne yatmaları da daha erken olur. Topraklı fidelerin köklerinde zararlanma olmadığından hastalıklara yakalanma oranları da azalır. Topraksız fidelere dikimden hemen sonra, topraklı fidelere ise daha geç can suyu verilir.

CAN SUYU MUTLAKA VERÄ°LÄ°R

Köklerin toprakla iyice temas etmesi ve ilk gelişme devrelerinde çevrelerinde yeterince su bulabilmeleri bakımından can suyunun çok bol olarak verilmesi ve köklerin bulunduğu kısma kadar geçmesine özellikle dikkat edilmesi gerekir.

Fidelerin tarlaya taşınmasında fide kökünün topraklı olması ve kökünün topraktan çıkarma, taşıma ve dikme sırasında en az zarar görmesi verim üzerine büyük etki yapar.

TARLAMIZA NE KADAR FÄ°DE DÄ°KELÄ°M

Pratikte belli bir alan için gerekli fide sayısı aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.

F = Alan / Sıra arası mesafe(cm) x Sıra üzeri mesafe(cm)

örneğin sıra arası 75 sıra üzeri 50 cm mesafe üzerinden dikilecek bir fide için dekara sarfedilecek fide miktarı:

F= 10.000.000 / 75x50

F= 2666 dır.