Tarım Kütüphanesi

Mısırda Biyolojik Mücadele

Doç. Dr. Sevcan ÖZTEMİZ Adana Biyolojik Mücadele Araştırma İstasyonu

Giriş

Mısır, önemli bir besin kaynağı olması yanında, yem ve bitkisel yağ başta olmak üzere birçok sanayi dalının da önemli hammaddesini oluşturmaktadır. Dünyada ve ülkemizde çok geniş bir yayılma alanına sahip olan mısır birçok bitkinin yetişemediği alanlarda yetişmekte olup, geniş bir adaptasyon kabiliyetine sahiptir. Ülkemiz, tahıl üretiminde buğday ve arpadan sonra üçüncü sırayı mısır almaktadır. Türkiye’de tanelik ve silajlık mısır ekim alanı toplamı yaklaşık 850.000 hektar, tane mısır üretimi ise 4.250.000 tondur (Anonim 2009).

Mısırda zarar yapan pek çok zararlı, hastalık ve yabancı ot türü bulunmaktadır. Bunlardan Mısır Koçankurdu, Sesamia nonagrioides Lef. (Lepidoptera: Noctuidae) ve Mısırkurdu, Ostrinia nubilalis Hbn. (Lepidoptera: Crambidae) ana zararlıdır (Öztemiz ve ark. 2004). Zararlılara karşı mücadelede kolay uygulanabilirliği ve sonucun hemen alınabilmesi gibi nedenlerle üretici tarafından en fazla tercih edilen yöntem kimyasal mücadele olmuştur. Günümüze kadar söz konusu zararlılara karşı uygulanan kimyasal mücadelenin; hedef alınmayan organizmalar üzerinde beklenmeyen etkiler göstermesi ve bu organizmaların zararlı durumuna geçmesi, hedef alınan organizmalarda dayanıklılık problemi ve etki düşüklüğü göstermesi, doğal düşmanları yok etmesi, çevre kirlenmesi ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilerinin yanında ekonomik olmaması ve süreklilik sağlayamaması gibi dezavantajları bulunmaktadır. Nitekim, uzun yıllar kimyasal mücadele uygulanmasına rağmen zararlı popülasyonunda bir azalma görülmemiş, aksine ilaçlı mücadele ile yukarıda bahsedilen olumsuzluklar meydana gelmiş, doğal denge bozulmuş ve her yıl mücadele yapılması zorunlu hale gelmiştir. Zararlının bitkideki beslenme davranışı, yani larvaların mısır saplarının içerisinde beslenmeleri ve mısır bitkisinin hızla gelişip büyümesi, uygulanan insektisitlerle kimyasal mücadelenin başarısını daha da azaltmaktadır. Günümüzde insan sağlığının, çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması ön plana çıkmıştır. Bu nedenle zararlılarla mücadelenin, agroekosistem ve sürdürülebilir tarımsal üretimin dikkate alınarak yapılması, bir zorunluluk haline gelmiştir. Bunların başında Biyolojik Mücadele (BM) gelmektedir. Mısırda BM’de kullanılan faydalı böcek, Trichogramma ile yapılan ilk salım çalışmaları dünyada 1910’lu yıllarda başlamıştır. Ülkemizde ise ilk çalışmalar 1980’li yıllarda başlamış ve küçük çapta salım çalışmaları uygulanmıştır. 1990’lı yıllarda kitle üretim ve salım çalışmaları hız kazanmış ve Akdeniz Bölgesinde araştırma sonuçları (Coşkuntuncel ve Kornoşor 1996; Öztemiz ve Kornoşor 1999) uygulamaya aktarılarak 2000’li yıllardan günümüze uygulamada pratik olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda bölgemizde mısırda entegre mücadele kapsamında BM uygulamaları ile zararlı popülasyonunda azalmalar görülmüş, parazitlenme oranları artmış, ilaçlama sayılarında azalmalar sağlanmıştır. Entegre mücadelenin temel öğesi olan BM uygulamalarının diğer yöntemlere göre avantajları; doğal dengeyi koruyucu olması, çevre ve insan sağlığına olumsuz etkisinin ve dayanıklılık sorunun olmaması, süreklilik arz etmesi ve daha ekonomik olması şeklinde sıralanabilir. Tarımda sürdürülebilirliği sağlamak için; kimyasal mücadele ağırlıklı konvansiyonel tarıma alternatif olan BM ve organik tarım ile iyi tarım uygulamalarına gereken önem verilmeli ve desteklenmelidir.

Mısır zararlılarına karşı yapılan BM uygulamaları ve mevcut doğal düşmanlar aşağıda özetlenmiştir.

5.1. Mısır Koçankurdu

[Sesamia nonagrioides Lef., Sesamia cretica Led. (Lepidoptera: Noctuidae)]

Erginleri 14-17 mm uzunluğunda olup, pembe-sarı tüylerle örtülüdür. S. nonagrioides erginlerinin ön kanatları açık sütlü kahverengimsi deve tüyü renginde, Sesamia cretica’nın ise soluk sarımsı, bej renktedir. Arka kanatlar gümüşi beyaz veya ipeğimsi beyaz renktedir. Yumurtaları üstten hafif basık, yuvarlak şekilli ve kümeler halindedir. Yumurtalar ilk bırakıldığında açık krem renginde olup, açılmaya yakın renk koyulaşmaktadır. Olgun larvaların üst kısımları sarımsı pembe, alt kısımları donuk sarı-beyaz renkte ve tüysüzdür. Pupaları kızıl kahverengidir (Şekil 1).

Kışı olgun larva döneminde geçirir. İlkbaharda pupa ve erginler görülmeye başlar. Bu dönemde zararlının ana konukçusu olan mısır ve sorgum bulunmadığından, yumurtalarını buğday bitkisine, yabani buğdaygillere ve su kamışına bırakırlar. Yumurtalarını, yaprak kınının gövdeyi saran iç yüzüne, kümeler halinde bırakırlar. Bir dişi kelebek yaşamı boyunca toplam 200-350 adet yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan larvalar, 1-2 gün bulundukları yerde beslendikten sonra, gövde ve koçan içerisine açtıkları küçük deliklerden girerek beslenmeye devam eder ve 6-7 gömlek değiştirdikten sonra pupa olurlar. Pupa dönemi, sıcaklığa bağlı olarak 7-10 gün sürer. Akdeniz Bölgesinde 4-5 döl verirler. Mısır Koçankurdu’nun larvaları, mısır bitkisinin genç fide döneminden başlayarak, yaprak, gövde ve koçanda beslenerek zarar yapmaktadır (Şekil 2). Larvalar gövde ve koçanda açtıkları deliklerden girerek galeriler meydana getirirler. Ayrıca, çıkardıkları dışkı maddelerinde fungal etmenler gelişerek, koçan içindeki tanelerin tamamının da zarar görmesine sebep olurlar (Öztemiz ve ark. 2004).

Şekil 1. MısırKoçankurdu

a) Ergin b) Yumurta

c) Larva

d) Pupa.

Şekil 2. Mısır Koçankurdu’nun zarar şekli.

a) Yaprakta b) Gövdede c) Koçanda

Mısır Koçankurdu ile mücadele yapılmadığı takdirde, önemli oranda ürün kaybı meydana gelebilmektedir.

Biyolojik mücadele

Ülkemizde yapılan çalışmalar sonucunda Mısır Koçankurdu’nun bazı doğal düşmanları tespit edilmiştir (Çizelge 1). Bunlardan Scelionidae familyasına bağlı Telenomus busseolae Gahan çok etkin bir yumurta parazitoidi olarak belirlenmiştir (Şekil 3).

Şekil 3. Telenomus busseolae Gahan (Hymenoptera: Scelionidae)

Scelionidae

Hymenoptera takımına bağlı Scelionidae familyasının tanımlanmış 150 cins ve 3000 türe sahip olduğu bilinmektedir, ancak dünyada 7000’nin üzerinde türü olduğu tahmin edilmektedir (Goulet and Huber 1993). Kozmopolit olup, özellikle tropik bölgede yaygın bulunmaktadır. Erginler küçük olup, 0,5-10 mm boyutunda, genellikle siyah renkte, antenleri dirsek şeklinde, ucu kalınlaşmış ve 8-12 segmentlidir. Ergin dişiler 6-7 gün yaşarlar ve yumurtalarını zararlı böceklerin yumurtalarına bırakırlar (75-90 adet), ergin öncesi tüm gelişme dönemlerini (yumurta, larva, pupa) tek bir konukçuda geçirirler (Colazza and Rosi 2001). Scelionidae familyasına bağlı türler konukçu yumurtasını parazitledikten sonra feromonla işaretledikleri için parazitli yumurtalar diğer dişiler tarafından algılanmakta, dolayısıyla süperparazitizm azalmaktadır (Okuda and Yeargan 1988). Konukçu yumurtaları parazitlendikten 5-6 gün sonra gri, grimsi-kahverengi ve siyah renge dönüşür. Erginler konukçu yumurtasında bir delik açarak çıkış yaparlar. Yumurtadan ergin döneme kadar geçen bu süre yaklaşık 8-15 gündür. Bu sürenin 2/3’ü pupa süresidir. Kışı konukçu yumurtası içerisinde ergin öncesi dönemde, uygun koşullarda bazı türleri ergin olarak geçirirler (Boivin 1994). Bu familyaya ait türlerin hemen hepsi Lepidoptera, Heteroptera Orthoptera gibi takımlara ait böcek türlerinin yumurtalarını parazitlerler. Pek az türleri ise örümcek yumurtalarını parazitler. Primer, soliter ve endoparazitoid olan türlere sahip olduğu gibi birçok türün yaşam döngüsü içerisinde phoresy (yumurta parazitoidi, dişi konukçunun bacağına asılarak, onunla birlikte yumurtaların konacağı yere gider ve yumurtaları parazitler) de yer almaktadır. Scelionidae familyasında Telenomus ve Trissolcus cinsine bağlı türler BM’de kullanılmaktadır.

Telenomus busseolae Gahan soliter bir yumurta parazitoiti olup, 0,5-10 mm boyunda, genellikle siyah renklidir, antenleri 9-10 segmentli ve dirsek şeklindedir (Şekil 3). Ergin ömrü 6-7 gün olup, dişiler 75-90 adet yumurta bırakabilmektedir (Alexandri and Tsitsipis, 1990 ;Colazza and Rosi 2001). Telenomus busseolae Akdeniz kıyı şeridinde yaygın bulunmaktadır, Ege Bölgesinde ise popülasyonu ve etkinliği düşüktür. Çukurova’da mevsim başında popülasyonu düşük, yazın özellikle Ağustos ayında yüksek olduğu konukçu popülasyonuna bağlı olarak sonbahara (eylül-ekim aylarına) kadar devam ettiği belirlenmiştir. Çukurova’da ilaçlama yapılmayan bazı alanlarda Mısır Koçankurdu yumurtalarında %100’e varan oranlarında doğal parazitlenme görülmektedir. Ayrıca Trichogramma evanescens’in de Mısır Koçankurdu yumurtalarını parazitlediği belirlenmiştir (Oztemiz and Kornosor 2007). Telenomus busseolae’nın üretimi pratik ve ekonomik olmadığı için kitle salımı yapılamamaktadır, bu sebeple mevcut popülasyonun korunması için gerekli önlemler alınmalıdır. Doğal düşmanların yoğun olduğu yerlerde kimyasal mücadeleden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Mısır tarlalarında zararlılarla mücadele amacı ile bilinçsizce yapılan ilaçlamalar, doğal düşmanları olumsuz yönde etkilemekte ve doğal dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Bu da zararlıların zarar oranını artırmaktadır. Artan zararlı sorunlarının çözümü için, aşırı dozda ve sayıda ilaç kullanımı yoluna gidilmekte, bu sebeple gıdalarda kalıntı sorununu ve gıda güvenliğini gündeme taşımaktadır. Yapılan bir araştırmada, ilaçlama yapılan alanlarda tane örneklerinin %80’inde Türk Gıda Kodeksinde belirtilen limit değerin çok üzerinde kalıntı belirlenmiştir (Öztemiz ve ark. 2007).

Mısır Koçankurdu’nun predatörleri arasında örümcekler, karıncalar ve kuşlar da yer almaktadır. Ülkemizde tespit edilen doğal düşmanları Çizelge 1’de verilmiştir.

Çizelge 1. Mısır Koçankurdu’nun doğal düşmanları*

Yumurta Parazitoitleri
Telenomus (=Platytelenomus) busseolae (Gahan)	(Hym.:Scelionidae)
Trichogramma evanescens Westw.	(Hym.:Trichogrammatidae)
Larva ve Larva-Pupa Parazitoitleri
Habrobracon (=Bracon) hebetor Say.	(Hym.:Braconidae)
Cotesia ruficrus (Haliday)
Apanteles spp.

Ichneumon sarcitorius L.	(Hym.:Ichneumonidae)
Pimpla spuria Grav., Coccygomimus (=Pimpla) turionella Bogenschütz
Barichneumon sp.
Syspasis rufinus Grav.
Conomorium patulum (Walk.)	(Hym.:Pteromalidae)
Sarcophila latifrons (Fallen)	(Dip.: Sarcophagidae)
Predatörleri
Adonia variegata Goeze	(Col.: Coccinellidae)
Coccinella septempunctata L.
Nephus nigricans Weise
Scymnus quadriguttatus Fürsch., S. levaillanti Muls., S. pallipediformis Günther, S. rubromaculatus (Goeze), S. subvillosus (Goeze)
Serangium parcesetosum Sicard.
Stethorus gilvifrons (Muls.)
Synharmonia conqlobata (L.)
Chrysoperla carnea (Steph.)	(Neu.:Chrysopidae)
Orius niger (W.), O. minutus (L.)	(Hem.:Anthocoridae)
Deraecoris pallens Reut.	(Hem.:Miridae)
Nabis punctatus Costa	(Hem.:Nabidae)
Piocoris erytrocephalus (P.S.)	(Hem.:Lygaeidae)
Hastalık Etmenleri
Bacillus thuringiensis var. kurstaki	(Bacillaceae)
Fusarium sp.	(Moniliales:Tuberculariaceae)

*(Öztemiz ve ark. 2004)

5.2. Mısırkurdu

[Ostrinia nubilalis Hbn. (Lepidoptera: Crambidae)]

Erginler kahverengimsi veya saman sarısı rengindedir. Dişi ve erkek kelebeklerin kanatları üzerinde bulunan zikzak desenler, erkek bireyde daha koyu ve belirgindir. Yumurtalar, balık pulu görünümünde ve paket halindedir. Bir dişi kelebek yaşamı boyunca toplam 200’ün üzerinde yumurta bırakmaktadır. Larvaların her vücut segmentinde, önde 4 ve arkada 2’şer adet kahverengi nokta bulunur. Pupalar kızıl kahverengidir (Şekil 4).

Şekil 4. Mısırkurdu a)Ergin b)Yumurta paketi c) Olgun larva d) Pupa.

Kışı olgun larva halinde, tarladaki artık sap ve koçanlar içerisinde geçirir. İlkbahara doğru pupa olur. Pupadan genel olarak nisan başında çıkan kelebekler, yumurtalarını çoğunlukla mısır bitkisinin yapraklarının alt yüzüne paketler

halinde bırakırlar. Yumurtadan çıkan larvalar bulundukları yerde bir iki gün beslendikten sonra helezon yapraklardan veya boğumlardan gövde içine girerler. Bitki içinde beslenmelerini sürdüren larvalar yaklaşık 30-35 gün sonra sap içinde veya üzerinde pupa olurlar. Pupa süresi 8-10 gündür. Mısırkurdu larvaları, bitkinin yaprak, gövde, koçan ve erkek organlarda delik ve galeriler açıp beslenmek suretiyle bitkinin zayıf düşmesine neden olurlar (Şekil 5).

İlk zarar, genç larvaların helezon yapraklarda beslenmesi ile başlar ve sonra gövde, koçan ve erkek organlarda galeriler açarlar. Açılan galeriler ve beslenmeden dolayı bitki zayıf düşer. Gerek boğumlardan ve gerekse koçan sapı kırılmasından dolayı üründe azalma meydana gelir. Mısırkurdu’nun gövdeye girişi boğumlardan olur ve bu Mısırkurdu’na has bir özelliktir (Şekil 5). Ayrıca koçanda açılan deliklerden içeri giren birtakım fungal hastalık etmenleri koçandaki taneleri enfekte ederek, sekonder bir zarar oluşmasına ve kalitenin düşmesine neden olurlar (Öztemiz ve ark. 2004). Mısırkurdu, Karadeniz Bölgesinde 2, Ege ve Marmara Bölgelerinde 3 ve Akdeniz Bölgesinde 4 döl verebilmektedir.

Biyolojik mücadele

Mısırkurdu’na karşı BM’de birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de Trichogrammatidae familyasına bağlı yumurta parazitoidi, Trichogramma türlerinin üretim ve salım metotları belirlenmiş ve başarılı bir şekilde uygulamaya verilmiştir (Coşkuntuncel ve Kornoşor 1996; Öztemiz 2006).

Trichogrammatidae

Dünyada Trichogrammatidae familyasına bağlı tanımlanmış yaklaşık 85 cins ve 850 tür bulunmaktadır. Trichogramma türlerinin teşhisi küçük boylu olmaları ve belirgin ayırt edici morfolojik karakterlerin yokluğundan dolayı oldukça zordur. Yapılacak kapsamlı taksonomik çalışmalar ile tür sayısının 4000’lere ulaşabileceği tahmin edilmektedir. Küçük arıcık olan erginler 0.2 -1.5 mm. boyutunda ve 3 segmentli tarsiye sahip olmaları ile diğer Chalcidoidea’lerden ayırt edilebilmektedirler. Yumurtalarını zararlı böceklerin yumurtalarına bırakır, yumurtalar 24 saat içerisinde açılır, üç larva dönemi geçirdikten sonra pupa olurlar. Yaklaşık 3-4 gün sonra pupa döneminde iken parazitledikleri konukçu yumurtalar tamamen siyah renge dönüşür ve kararır. Erginler konukçu yumurtasında bir delik açarak çıkış yaparlar. Yumurtadan ergin döneme kadar geçen bu süre yaklaşık 8-10 gündür. Süperparasitism görülür, yani bir konukçu yumurtasından birden fazla birey çıkış yapabilir. Bıraktığı yumurta sayısı türlere göre değişmektedir. Akdeniz Bölgesinin hakim türü olan Trichogramma evanescens Westwood dişileri 50-75 adet yumurta bırakmaktadır. Gelişme süresi kısa, üreme kapasitesi yüksek ve sıcaklığa bağlı olarak çok döl vermektedir. Kışı konukçu yumurtası içerisinde ergin öncesi dönemi geçirirler (Boivin 1994).

Şekil 5. Mısırkurdu’nun mısır gövdesine giriş yeri, tepe püskülü, koçan ve koçan sapındaki zararı.

Trichogrammatidae familyasına bağlı türler tüm dünyada kullanılan etkili doğal düşman gruplarındandır. Kitle üretim ve salım çalışmaları 1900’lü yıllardan beri yapılmakta, günümüzde ise ticari olarak üretilmektedir. Başta Lepidoptera takımına ait türlerin yumurtalarını parazitlediği gibi, Coleoptera, Diptera, Hemiptera, Hymenoptera ve Neuroptera takımlarına bağlı türlerin de yumurtalarını parazitlemektedir. Farklı kültür bitkilerinde yaklaşık 400 adet zararlının yumurtlarını en az 100 Trichogramamtid türün parazitlediği bilinmektedir (Knutson 1998).

Ülkemizde Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde Trichogramma evanescens, Ege Bölgesi’nde T. brassicae türleri bulunmaktadır (Şekil 6). Trichogramma türleri 0.3-1 mm boyunda arıcıklardır. Yüksek sıcaklılarda erginleri limon sarısı renkte, daha düşük sıcaklılarda ise kahverengiden siyaha kadar değişen renktedirler. Kanatları zar şeklinde ve iki çifttir. Ön kanatlar iyi gelişmiş ve kenarlarında bir sıra halinde seyrek tüyler vardır. Arka kanatlar daha kısa olup ince ve uzundur.

Şekil 6. Konukçusunun yumurtalarını parazitleyen Trichogramma sp. erginleri.

Yumurtaları biraz uzunca, orta kısmı genişçe ve her iki ucu düzgünce yuvarlak şekilli olup yarı saydamdır. Larva ise küresel ve silindiriktir. Pupa serbest pupadır. Trichogramma türleri ergin öncesi dönemlerini konukçu yumurtası içerisinde geçirdikleri için, bu dönemleri çıplak gözle görmek ve ayırmak mümkün değildir. Trichogramma türleri döllemli ve döllemsiz olan ergin dişinin bıraktığı yumurtalarla çoğalırlar. Konukçu yumurtası içine bırakılan yumurta 24 saat sonra açılır. Konukçu yumurta embriyosunun normal gelişmesi durur, parazitoit larvası gelişir. Yaklaşık 3 larva dönemi geçirdikten sonra pupa olurlar. Toplam larva dönemleri süresi optimum koşullarda 3-5 gün kadardır. Pupa dönemi ise toplam gelişme süresinin yaklaşık yarısı kadardır. Gelişme süresi oldukça kısadır, 10-12 günde bir döl vermektedir. Trichogramma türleri ile parazitlenen konukçu yumurtaları, yaklaşık bu süre 3-4 gündür, siyahlaşmaya başlar ve tamamen kararır (Şekil 7). Bu durum familyanın genel bir özelliği olup, Trichogramma türlerini ayırt etmede önemli bir karakterdir (Öztemiz ve ark. 2004).

Faydalı böcek, ülkemizin yerli doğal düşmanı olup, Akdeniz Bölgesinde ilaçlama yoğunluğuna bağlı olarak doğal parazitlenme oranı %30-60 arasında değişmektedir. İlaç uygulanmayan bazı tarlalarda ise mevsim sonuna doğru doğal parazitlenme %100’e ulaşabilmektedir. Söz konusu faydalı böcek aynı zamanda mısırda zararlı Mısır Koçankurdu, Sesamia nonagrioides Lef. (Lepidoptera: Noctuidae) ve Yeşilkurt, Helicoverpa armigera Hübner (Lepidoptera: Noctuidae) gibi zararlıların yumurtalarını da parazitleyebilmekte ve en önemlisi kışı bölgemiz koşullarında geçirebilmektedir (Öztemiz 2006).

1	2	3	4

1 - 1.   Gün.Trichogramma arıcığı konukçu yumurtasına yumurtasını bırakır.

2 - Parazitlenmeden sonra 1-3. Gün. Trichogramma üç larva dönemi geçirir. Konukçu yumurtası henüz kararmamıştır.

3 - Parazitlenmeden sonra 4-8. Gün. Trichogramma pupa dönemindedir. Konukçu yumurtası tamamen kararmıştır.

4 - Parazitlenmeden  sonra 8-9. Gün. Ergin arıcıklar çıkış yaparlar. Konukçu yumurtasında çıkış deliği belirgindir.

Şekil 7. Trichogramma Türlerinin Yaşam Döngüsü (Knutson 1998)

Ülkemizde Trichogramma spp.’nin BM’de kullanılması amacı ile kitle üretim ve salım metotları belirlenmiş ve uygulamaya verilmiştir.

Zararlının BM’sinde aşağıdaki yol izlenmelidir:

• Nisan ayının ikinci yarısından itibaren kurulan ışık tuzakları (Robinson ve Pensilvanya tipi) ile kelebek uçuş başlangıcı belirlenmelidir.

• Ostrinia nubilalis kelebekleri ışık tuzaklarında yakalandıktan ve tarlada zararlının yumurta paketi bulunduktan sonra ilk salım ve 7-10 gün sonra ikinci salım yapılmalıdır. Gerekirse 7-10 gün sonra üçüncü salım uygulanmalıdır.

• Salım, salım çantaları kullanılarak yapılmalıdır (Şekil 8). Belirlenen salım planına göre (Şekil 9), her salımda dekara 7 500 parazitoit gelecek şekilde uygulama yapılmalıdır.

• Salımın etkinliğinin belirlenmesi için, son salımdan bir hafta sonra 100 bitkide parazitli ve parazitli olmayan yumurta kontrolü yapılarak parazitlenme oranı belirlenmelidir.

• Hasatta, tarlanın 10 farklı noktasında 10’ar bitki olmak üzere toplam 100 bitki kesilerek, bulaşık bitki ve koçan ile larva sayısı (adet/bitki) belirlenmeli ve verim kaydedilmelidir.

Şekil 8. Parazitoit salım çantaları ve mısır bitkisine asılış şekli.

Şekil 9. Trichogramma spp.’nin tarlaya salım planı.

Bu amaçla Akdeniz Bölgesinde, Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü’nde, 2002 yılından günümüze, bu hizmet uygulamada pratiğe aktarılarak üreticiye sunulmuştur. Üretimi yapılan faydalı böcek ile Akdeniz Bölgesi; Adana, Mersin, Osmaniye, Antalya, Antakya ve Kahramanmaraş illerinde toplam 50 000 da mısır üretim alanında BM uygulanmıştır. Faydalı böcek salımı yapılan tarlalarda hiçbir böcek öldürücü ilaç kullanılmamıştır.

Çukurova’da dekara 7 500 parazitoid gelecek şekilde 2 kez (toplam 15 000 parazitoit/dekar) salım yeterli olmaktadır (Coşkuntuncel ve Kornoşor 1996). Uygulama alanında 250 katı oranında artış olmasına rağmen, Çukurova Bölgesi mısır ekim alanları dikkate alındığında, BM uygulanan alan yaklaşık % 5 civarındadır. Mısır ekimi yapılan diğer bölgelerde (Karadeniz, Marmara, Güneydoğu Anadolu Bölgesi) parazitoit salımı yapılarak bu oran arttırılmalıdır. Özellikle doğal dengenin bozulmadığı diğer bölgelerde BM uygulamaları ile doğal denge korunacak ve kimyasal ilaç kullanımı azalarak ülke ekonomisine katkılar sağlanacaktır. Çukurova’da Mısırkurdu’na karşı uygulanan BM’nin maliyeti bir salım için dekara 5 TL (iki salım 10 TL) iken, söz konusu zararlıya karşı en az 3 kez yapılan kimyasal mücadelenin maliyeti yaklaşık 15-18 TL arasında değişkenlik göstermektedir. Kimyasal mücadele ile kıyaslandığında %50 daha ekonomiktir (Öztemiz ve ark. 2007). Ege Bölgesi’nde Trichogramma brassicae Bezd. türü hakimdir ve küçük alanlarda üretim ve salım çalışmaları yürütülmüştür (Uzun ve ark. 1996).

Mısırkurdu’nun doğal düşmanları arasında örümcekler ve kuşlar da yer almaktadır. Ülkemizde tespit edilen doğal düşmanları Çizelge 2’de verilmiştir.

Çizelge 2. Mısırkurdu’nun doğal düşmanları

Yumurta Parazitoitleri
Trichogramma evanescens Westw., Trichogramma brassicae Bezd.	(Hym.:Trichogrammatidae)
Larva ve Larva-Pupa Parazitoidleri
Habrobracon (=Bracon) hebetor (Say.), H. (=Bracon) brevicornis Wesmael	(Hym.:Braconidae)
Iphiaulax importor Scopoli
Cotesia ruficrus Haliday
Schizoprymnus obscurus Nees
Eriborus (=Diadegma) terebrans (Grav.), Diadegma crassicornis (Grav.)	(Hym.: Ichneumonidae)
Phaeogenes nigridens Wesm.
Pimpla spuria Grav.

Sympiesis virudula Thomsoni	(Hym.:Eulophidae)
Lydella thompsoni Hert., Pseudoperichaeta insidiosa R.D.	(Dip.: Tachinidae)
Predatörler
Coccinella septempunctata(L.), C.  undecimpunctata(L.)	(Col.:Coccinellidae)
Adonia variegata Goeze
Propylea quatuordecimpunctata (L.)
Orius niger (Wolff.), O.minutus (L.)	(Hem.:Anthocoridae)
Nabis punctatus C.	(Hem.:Nabidae)
Chrysoperla carnea (Stephens)	(Neu.:Chrysopidae)
Camponotus lateralis (Olivier)	(Hym.: Formicidae)
Cremogaster scutellaris (Olivier)
Plagiolepis pygmaea (Latreille)
Abrolophus sp.	(Acarina:Erythraeidae)
Hastalık Etmenleri
Bacillus  thuringiensis var.  kurstaki,  Bacillus thuringiensis var. thuringiensis	(Bacillaceae)
Beauveria bassiana (Bals.)	(Deuteromycotina: Hyphomycetes)

Doğal düşmanların korunması ve etkinliğinin artırılması için gerekli önlemler alınmalıdır. Çukurova’da birkaç yıl üst üste yapılacak salımlar ile doğal denge kurulacağından, ileriki yıllarda söz konusu zararlı ile mücadeleye gerek kalmayacak, ilaçsız mısır üretimi yapılarak ülke ekonomisine katkılar sağlanacak ve kimyasal mücadelede kullanılan ilaçların olumsuz etkilerinden korunulacaktır.

Larva ve Pupa Parazitoitleri

Mısırda her iki ana zararlının larva-pupa parazitoidleri arasında Braconidae familyasına ait Habrobracon hebetor türü önemlidir. Ülkemizde yaygın olarak bulunmakta, üretim ve salımları yapılmaktadır.

Braconidae

Hymenoptera takımının ikinci büyük familyası olan Braconidae içerisinde yaklaşık 40.000’nin üzerinde tür tanımlanmıştır (Sharkey 1993). Kozmopolit olup, farklı habitatlarda rastlamak mümkündür. Konukçuları Holometabol böceklerin larva ve erginleri ile Hemimetabol böceklerin nimf ve erginleridir. Çoğu türleri endoparazit olmasına rağmen birçoğu da ektoparazit olup, konukçusunu paralize eder, konukçusunun yanına yumurtasını bırakır ve yumurta açılımından hemen sonra beslenmeye başlar. Erginler küçük yapılı olup, vücut madensel renklidir. Gelişme süresi kısa olup, 10-13 gündür. İnkübasyon süresi 1-2 gün, larva 1,5-7 gün, pupa ise 4-8 gündür. Ergin dişi ömrü yaklaşık 20 gün olup, 100 adet yumurta bırakır. Braconidae familyasındaki türlerin çoğu kışı birinci larva döneminde konukçu içerisinde geçirirler. Bazı türlerinde polyembriyoni üreme vardır. Çok zengin bir familya olan Braconidae BM açısından önemli türleri içermektedir. Mısırda tespit edilen türler; Habrobracon (=Bracon) hebetor Say., H. brevicornis Wesmael, Apantheles (=Cotesia) ruficrus Haliday, A. cupreus Lyle, A.glomeratus (L.), Cotesia kazak (Tel.), C. lineola Curtis, C. melanocela (Rata), Chelonus oculator Panzer, Meteorus ictericus (Nees), Microplitis rufiventris Kok., Macrocentrus collaris (Spin.), Sinophorus xanthostomus (Grav.), Iphiaulax importor Scopoli, Schizoprymnus obscurus Nees, Echinomyia magricornis Zett., Hyposoter didymator (Thnb.), Glytapanteles liparidis (Bouch.), Psycoletes lancifer Haliday ve Microbracon spp.’dir. Mısırda kitle üretimi yapılarak salımı yapılan tür ise H. hebetor’dur (Şekil 10). Bu bir arıcık olup, larvaları parazitlemektedir. Yumurta bırakmak için konukçularının geç larva dönemlerini tercih ederler. Erginler 3-4 mm boyutundadır. Gelişme süresi kısa olup, sıcaklığa bağlı olarak yaklaşık 12-14 gündür. Özellikle kelebek diye nitelediğimiz birçok zararlının (Mısırkurdu, Mısır Koçankurdu, Çizgili Yaprakkurdu, Pamuk Yaprakkurdu, Yeşilkurt ve Mısır Yaprakkurtları) larvalarını parazitlemektedir (Öztemiz ve ark. 2004). Zararlının larva döneminde dekara 1000 adet gelecek şekilde salım yapılmaktadır. Üzeri tül ile kaplı ve ergin parazitoidinin beslenmesi için içerisinde bal emdirilmiş özel kağıtlar bulunan salım kutusu ile salım yapılmaktadır.

www.biofa-profi.de

Şekil 10. Habrobracon hebetor (Say) (Hymenoptera: Braconidae) a)Ergin b)Konukçu Larvayı parazitlerken

Mısırda her iki ana zararlının larva-pupa parazitoitleri arasında Ichneumonidae familyası da önemlidir.

Ichneumonidae

Ichneumonidae familyasının Dünyada 60.000’nin üzerinde türü tanımlanmıştır (Townes 1969). Hymenoptera takımının önemli parazitoidlerini içermektedir. Konukçuları Coleoptera, Hymenoptera ve Lepidoptera takımına bağlı böceklerin larva ve pupalarıdır. Tipik olarak Braconidae gibi diğer arıcıklardan farklı, 16 veya daha fazla segmentli antene sahip olup, abdomeninin çok uzun olması karakteristiktir. Ovipozitorleri vücut uzunluğunu geçer, yumurta bırakma görevinin dışında savunma davranışında bir iğne görevi de görür. Erginleri yapı, renk ve büyüklükçe çok farklılıklar gösterirler ve genellikle 5 mm’den küçük veya 20 mm’den biraz büyüktürler. Genellikle siyah renkte olup, bazılarında sarı şeritler bulunur. Beş larva dönemi geçirdikten sonra pupa ve ergin olurlar. Kışı konukçu pupalarında larva döneminde geçirebildiği gibi ergin olarak da geçirebilmektedirler. Üreme kapasiteleri türlere göre değişkenlik göstermektedir (50-1228 adet yumurta) (Muesebeck and Parker 1933). Çok zengin bir familya olan Ichneumonidae BM açısından önemli türleri içermektedir (Şekil 11).

http ww.imdap.entomol.ntu.edu.tw

Şekil 11. Ichneumonidae a) Ergin b) Konukçusunu parazitlerken

Mısırda tespit edilen türler; Ichneumon sarcitorius L., Pimpla spuria Grav., Coccygomimus(=Pimpla) turionella Bogenschütz, Syspasis rufinus Grav., Eriborus (=Diadegma) terebrans (Grav.), Diadegma crassicornis (Grav.), Phaeogenes nigridens Wesm., Barylypa humeralis (Brauns), B. carinata (Brischte), B. pallida (Grav.), Hyposoter didymator (Thnb.), Temelucha decorata (Grav.), Barichneumon sp., Campoplex sp.’dir. Mısırkurdu, Mısır Koçamkurdu, Çizgili Yaprakkurdu, Yeşilkurt ve Mısır Yaprakkurtları konukçuları arasındadır (Öztemiz ve ark.2004).

5.3. Mısırda Görülen Diğer Zararlıların Biyolojik Mücadelesinde Mevcut Doğal Düşmanlar

Mısırda iki ana zararlı dışında başta toprakaltı zararlıları olmak üzere diğer zararlılar da bulunmaktadır. Mısırda diğer zararlıları baskı altında tutan biyotik ve abiyotik faktörler mevcuttur. Bunlardan doğal düşmanlar önemli bir yer tutmaktadır. Doğada var olan doğal düşmanlar özellikle doğal dengenin bozulmadığı alanlarda bulunmakta ve zararlıları baskı altında tutabilmektedir. Bunlardan önemli bazıları aşağıda familya düzeyinde verilmiştir.

Coccinellidae

Gelinböcekleri ve Uğur böcekleri olarak bilinirler. Dünyada hemen hemen bütün ekosistemlerde yaşamaktadırlar. Yaklaşık 490 cinse bağlı 4200 Coccinellid türünün tanımlandığı bilinmektedir. Coccinellidlerin yaklaşık %90’ı avcı türler olup, diğerleri bitkilerle ya da funguslarla beslenmektedir (Iperti 1999). Değişik renk, desen ve büyüklüktedirler. Epilachninae alt familyası hariç (Epilachna varivestis, Epilachna borealis- her iki türün larva ve erginleri bitkilerle beslenir), diğerlerinin hepsi yararlı böceklerdir. Coccinellidler tüm dünyada, BM uygulamalarında kullanılan türlerin bulunduğu önemli familyalardan biridir (Uygun 1981). Coccinellidae familyası türlerinde ergin ve larvaların beslenme alışkanlıkları aynı olup, bu türlerin büyük bir çoğunluğu özellikle yaprakbiti gibi önemli bitki zararlısı ile beslenen avcılardır (Hodek 1973). Erginler değişik renk ve büyüklükte olup, küçük (3-10 mm), yuvarlak, yarım küre şeklinde, kubbeli olup, genellikle kırmızı veya portakal renginde siyah benekleri vardır, bazıları ise siyah renkli ve kırmızı beneklidir. Bu renk ve benekler teşhiste önemlidir. Timsah bezeri bir yapıda larvaya sahiptir. Larvaları renkli desenli olup, gri, siyah renkte sarı ve turuncu bant ve lekelere sahiptir, çok hareketlidir. Yumurtaları küçük (yaklaşık 1 mm, 1 / 25 “), krem, sarı veya turuncu ve iğ seklindedir. Pupa sarı-turuncu veya daha koyu olabilir. Kışı ergin olarak geçirirler. Genellikle bitki artıkları, çit, ağaç kabuğu altında, kayalar ve hatta binalar da dahil olmak üzere farklı korunaklı habitatlarda kışı geçirirler. İlkbaharda avını bulmak ve yumurta bırakmak için uygun yerler seçerler. Yumurtalarını yaprakbiti gibi avlarının yakınına, korunaklı yaprakların altına ya da kabukların yarıklarına küçük kümeler halinde bırakırlar. İlkbahar ve erken yaz aylarında, 1-3 aylık dönemde, 20 ile 1000 adetten daha fazla yumurta bırakırlar. Dört larva dönemi geçirirler ve larvaların gelişme süresi yaklaşık 20-30 gündür. Pupa süresi sıcaklık ve türlere bağlı olarak 3-12 gündür. Gelişme süreleri ise 30- 60 gündür. Ergin ömrü birkaç aydır. Yaygın türleri yılda bir veya iki döl verirler. Gelinböcekleri etkili bir yaprakbiti avcısıdır (Şekil 12) ve günde 200-300 yaprakbiti tüketebilirler.

Şekil 12. Cocinellidae a) Ergin b) Larva

Türlerin çoğu besin olduğu sürece geç ilkbahardan erken sonbahara kadar aktif olabilir. Yaprakbiti kolonisini tükettikten sonra kırmızı örümcek ve thrips gibi diğer konukçularını aramaya başlarlar. Ayrıca mısırda Mısır Koçankurdu, Mısırkurdu, Mısırda Pamuk Yaprakkurdu, Çizgili Yaprakkurdu ve Yeşilkurt da konukçuları arasındadır (Öztemiz ve ark. 2004). Polen ve nektar ile de beslenir. Kannibalizme sahiptir. Etkili ve önemli bir doğal düşmandırlar. Bu türlerin korunması BM’de önemlidir.

Chrysopidae

Neuroptera takımının en geniş familyasıdır. Yaklaşık 90 cins ve 4500 türe sahiptir. En yaygın türleri Chrysopa ve Chrysoperla cinslerine bağlıdır. Chrysopidae familyası türleri genelde yaprakbitlerinin avcıları olarak bilinmekle birlikte akarlar, thripsler, beyazsineklerin ergin öncesi dönemleri ve yaprakpireleri gibi pek çok böcek grubu üzerinde beslenmektedirler (Stark and Whitford 1987). Doğal ekosistemlerde oldukça yaygın olarak görülmesi, kitle üretimlerinin kolaylığı, tüketim güçlerinin ve arama kabiliyetlerinin yüksek olması, kimyasal ilaçların kullanımından sonra bölgede erken görülmeleri BM çalışmalarında bu grup üzerine olan ilgiyi arttırmaktadır (Bozsik 1995). Erginler 12-20 mm uzunluğunda, yeşil, yeşilimsi kahverengi, kanat uzunluğu 15-30 mm saydam olup, damarları karakteristiktir, altın renginde petek göz ve uzun filiform antene sahiptirler (Şekil 13).

Şekil 13. Chrysoperla carnea a) Ergin b) Larva c) Yumurta

Tek tek veya küçük gruplar halinde ince bir sap üzerinde yaklaşık 100-200 adet yumurta bırakırlar. Larvalar 3-6 gün içerisinde çıkış yapar. Larvaları çok aktif olup, gri veya kahverengimsi renkte, iyi gelişmiş bacak ve orak şeklinde ağız parçası mandibulaya sahiptirler (Şekil 13). Bu yapı avını yakalayabilmek ve avının vücut sıvısını daha iyi emebilmek için gelişmiştir. Yumurtadan çıkan larva üç larva dönemi geçirdikten sonra yaklaşık 1-3 hafta sonra bir kokon içerisinde pupa olur. Gelişmesini 26 ºC sıcaklıkta 20- 25 günde tamamlar. Yılda iki veya daha fazla nesil verebilir.

Kışı prepupa olarak geçirirler, ancak Chrysoperla carnea ergini kışı yeni çıkış yapmış ergin olarak geçirirler. Türlere ve çevre koşullarına bağlı olarak hayatı boyunca yaklaşık 100-600 adet yaprakbiti veya av tüketir, erginleri polen, nektar ve yaprakbitlerinin balımsı maddesi ile beslenir. BM’de bu türlerin korunması önemlidir, özellikle erginlerin beslenmesi için çiçekli bitkilerin bulundurulması ve şekerli su pülverize edilmesi yarar sağlar. Ayrıca mısırda Mısır Koçankurdu, Mısırkurdu, Mısırda Pamuk Yaprakkurdu, Çizgili Yaprakkurdu ve Yeşilkurt da konukçuları arasındadır (Öztemiz ve ark. 2004).

Miridae

Hemiptera takımının en geniş familyasına sahip olan Miridae yaklaşık

1.400 cins ve 10.000 türü içermektedir (Randall and Slater 1995). Bitki Tahtakuruları olarak da isimlendirilirler. Doğada en çok rastlanan böcek gruplarından birisidir. İlkbahardan sonbahara kadar her dönemde rastlamak mümkündür. Çok değişik renk ve büyüklükte olup, 2-15 mm uzunluğundadır. Fitofag yani bitki ile beslenerek zararlı oldukları gibi aynı zamanda avcı böcekler olup, zoofagtırlar. Antenleri silindir şeklinde olup, 4 segmentlidir, gözler iyi gelişmiş olup, ocelli bulunmaz. Dişiler yumurtalarını genellikle bitki sapları veya yaprakları içine gömerler. Pek ender olarak, bazı türleri de bitkilerin üzerine bırakır. Yumurta bırakma periyodu türlere ve sıcaklığa bağlı olarak değişmekte olup, bu süre 1-20 gündür. Diyapoza girmeyen yumurtalar için inkübasyon süresi 20 ºC’de 10-16 gündür. Beş nimf dönemi geçirirler, bu süreç 20-30 ºC’de 12-

35 gündür. Fitofag türler genellikle yılda bir döl vermesine rağmen predatör türler birden fazla döl vermektedir. Fitofag türler kışı yumurta, nadiren de nimf döneminde geçirirken, çok döl veren türler ergin olarak geçirmektedirler (Wheeler 2001). Predatör olan türler BM’de başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Mısırda tespit edilen türler; Deraeocoris pallens Reut. (Şekil 14), Macrolophus caliginosus (Wgn.) (Şekil 15), Campylomma diversicornis Reut., Plagiognathus bipunctatus Reuter’dir. Kırmızı örümcek, Yaprakbiti, Thrips, Yaprakpiresi, Yeşilkurt ve Mısır Koçankurdu konukçularıdır (Öztemiz ve ark. 2004).

Şekil 14. Avcı böcek, Deraeocoris sp. ergini

Şekil 15. Avcı böcek, Macrolophus caliginosus ergini

Nabidae

Nabidae geniş bir coğrafik dağılıma sahip olup, 31 cins ve 380 tür içermektedir (Latin 1989). Türlerin hemen hepsi predatör olup, bitkiler üzerinde bulunurlar ve kendilerinden küçük yumuşak vücutlu olan diğer böcekleri, örneğin Yaprakbiti, Yaprakpireleri, küçük kelebek larvaları, Hemiptera nimflerini avlayarak beslenirler. Yetersiz av durumunda kannibalizm gösterirler, Orius sp, ve Geocoris sp. gibi diğer avcı böcekler ile de beslenirler, bitki üzerinde beslendikleri görülse de zarar oluşturmazlar. Erginler 10-12 mm olup, vücut genellikle uzun, silindir şeklinde, nadiren uzunca-ovaldir. Ön bacakları avını yakalamak için iyi gelişmiştir. Renkleri çoğunlukla gri esmer, siyah veya kırmızımsıdır. Baş uzun; antenleri uzun, silindir şeklinde ve normal olarak 4 segmentlidir. Gözler iyi gelişmiş olup, ocelli mevcuttur. Bazı türleri akşam karanlığında, bazı türleri de geceleyin faaliyette bulunarak gündüzleri muhtelif yerlerde gizlenirler. Dişiler yumurtalarını yumuşak bitki dokuları içine bırakırlar. Yumurtadan çıkan nimfler ergine benzer, daha küçük ve kanatları yoktur, küçük böcek ve yumurtalar ile beslenirler. Beş nimf dönemi geçirirler ve bu süre yaklaşık 50 gündür. Kışı ergin olarak korunaklı yerlerde, yaprak artıklarında geçirirler, nisan-mayıs aylarında aktif olarak görülürler, çok döl verirler, en bol görüldükleri zaman haziranın ayının ortalarından, ağustos ayının ortalarına kadar geçen süreçtir (Irwin and Shepard 1980; Lodos 1986). Palearktik bölgede bulunan en önemli türler Nabis cinsi içinde yer alır. Mısırda tespit edilen yaygın türler Nabis punctatus C., N. pseudoferus Rem. (Şekil 16), N. rugosus L. (Şekil 17)’tir.

Şekil 16. Avcı böcek, Nabis pseudoferus ergini

Şekil 17. Avcı böcek, Nabis rugosus ergini

Mısırda Mısır Koçankurdu, Mısırkurdu, Pamuk Yaprakkurdu, Çizgili Yaprakkurdu, Yeşilkurt, Yaprakbiti, Yaprakpireleri, Kırmızı örümcek ve Thrips de konukçuları arasındadır (Öztemiz ve ark. 2004).

Anthocoridae

Anthocoridae familyasının türleri dünyanın her tarafına yayılmış, yaklaşık 80-100 cins ve 500-600 türü bulunmaktadır, Anthocoridae familyasının pek çok türü predatör olup, BM’de oldukça önemlidir. Avları genellikle küçük böcekler (thripsler, aphidler, küçük tırtıllar ve çeşitli böceklerin yumurtaları) ve akarlardır (Latin 1999). Mısırda Mısır Koçankurdu, Mısırkurdu, Çizgili Yaprakkurdu, Yeşilkurt, Yaprakbiti, Kırmızı örümcek ve Thrips konukçuları arasındadır (Öztemiz ve ark. 2004).

Anthocoridae familyasının Anthocoris ve Orius cinsine bağlı bazı üyeleri zaman zaman bitki özsuyuyla beslenerek (Önder 1982) zoofitofag özellik gösterebilmektedirler. Orius türleri polenle, özellikle de mısır poleni ile beslenmektedir. Kannibalizm de görülmektedir. Küçük boylu olup, 1,5-.5 mm, vücutları yassı, oval, uzunca ve kahverengimsi renktedir. Baş öne doğru uzamış, gözler iri, anten 4 segmentlidir. Kışı ergin olarak bitkilerin sap ve gövdesindeki oyuklarda, ölü yaprak altları ve ağaçların kabuk altlarında geçirmektedirler. Kışın sıcaklık uygun ise aktiftirler. Nisan-mayıs aylarında besin ve yumurtlama yeri aramak için diğer ağaçların, çalıların ve otsu bitkilerin bulunduğu geniş alanlara yayılırlar. Yumurtalarını avlarının bulunduğu konukçu bitkilerin epidermisine beyaz operkulum dışarıda kalacak biçimde gömerek bırakırlar. Genellikle daha genç bitki dokularını tercih etmektedirler. Yaklaşık olarak 200 yumurta bırakabilmektedir (Hodgson and Aveling 1988). Anthocorid nimfleri 5 dönem geçirmekte, 20 ºC’de 16-22 günde ergin hale geçebilmektedir. Bazı türleri tek döl verdiği gibi, çok döl veren türleri de içermektedir. Mısırda tespit edilen yaygın türler Orius niger (W.) (Şekil 18), O. minutus (L.), O. horvathi (Reut.) ve O. insidiosus (Say.) (Şekil 19)’dir. O. insidiosus predatör özelliği yanında mısır poleninde de beslenmektedir, özellikle Mısırkurdu’nun predatörüdür.

Şekil 18. Avcı böcek, Orius niger ergini Şekil

19. Avcı böcek, Orius insidiosus ergini

Lygaeidae

Lygaeidae familyasının yaklaşık 3000’e yakın türü bilinmektedir (Lodos 1986). Erginler 4-20 mm uzunluğunda, vücutları oval, yassı ve uzunca olup, kahverengiden kırmızımsı renge kadar değişen parlak renktedirler. Arka kanatları damarlıdır, ocelli mevcut olup, anten 4 segmentlidir. Türlerinin çoğu bitkilerle, özellikle de bitki tohumları ile beslenirler. Genellikle toprak yüzeyinde, taş ve döküntülerin altında ve alçak bitkiler üzerinde bulunurlar (Lodos ve Önder 1986). Bazı türleri predatördür. Geocorinae altfamilyasına bağlı türler çoğunlukla predatördür. Yumuşak vücutlu böcekleri sokup emerek beslenirler. Kışı ergin olarak geçirirler. Yumurtaları ilk bırakıldıklarında açık sarı renkte olup, açılmaya doğru renkleri koyulaşarak turuncu veya kırmızımsı renk almaktadır. Uzunca oval şekilli yumurtalar tek tek ya da küçük gruplar halinde bırakılmaktadır.

Bir dişinin ortalama 63.1 adet yumurta bıraktığı saptanmıştır (Zobar ve Kıvan 2005). Nimfleri 5 gömlek değiştirdikten sonra ergin olmakta olup, bu süre yaklaşık 25 gündür. Yumurtadan ergine gelişme süresi yaklaşık 30 gündür. Ergin ve nimfleri avcıdırlar, av yokluğunda polen ve nektar ile de beslenirler. Mısırda tespit edilen yaygın türler; Geocoris megacephalus (R.) (Şekil 20), G. pallidipennis (C.), G. erythrocephalus (P.S.) (Şekil 21) ve G. luridus Fieb.’tur. Mısırda Mısır Koçankurdu, Çizgili Yaprakkurdu, Yeşilkurt, Yaprakbiti, Kırmızı örümcek, Thrips ve Yaprak pireleri konukçuları arasındadır (Öztemiz ve ark. 2004).

Şekil 20. Avcı böcek, Geocoris megacephalus ergini

Şekil 21. Avcı böcek, Geocoris erythrocephalus ergini

Syrphidae

Çiçek sinekleri olarak bilinen Syrphidae familyası arılara benzer ancak bir çift kanada sahip olması ile tanınırlar (arılar ise iki çift kanada sahiptir), kantlarındaki damarlanma teşhisi için önemlidir. 4-35 mm boyutunda, koyu kahverengimsi, siyah renkte üzerinde genellikle parlak sarı veya turuncu bantları ile bilinirler. Çiçek sinekleri kozmopolit olup, Eski Dünya’nın kurak alanları, extrem güney enlemleri ve Antartika hariç hemen her yerde bulunmaktadır (Metcalf 1913; Thompson 1999). Dünyada yaklaşık 6 000 türü tespit edilmiştir (Sommaggio 1999; Capinera 2004). Yaşayış yönünden çok büyük farklılıklar gösterirler. Erginler nektar ve polen ile, larvalar bitki artıkları, su döküntüsü, odun vb. ile beslenirler, özellikle yaprakbiti avcılarıdır, bazı larvalar karınca ve arı gibi sosyal böceklerin yuvalarında ve suda ölü organik materyallerde yaşarlar, çok azı bitki ile beslenir. Yumurtaları beyaz, uzun ve yapışkan bir madde ile kaplıdır (Milne and Milne 1980). Larva silindir şeklinde, alaca kahverengi veya kirli yeşildir, vücudun ön tarafı daha dar ve baş ufalmıştır, her vücut segmentinde iki sıra kıl mevcuttur, arka ucunda kuyruk gibi sifon şeklinde bir solunum borusu vardır ve vücut uzunluğunu geçer. Bu sebeple “sıçan kuyruklular” olarak da adlandırılırlar. Pupa larvaya benzer fakat daha kısa ve kalındır (Gilbert 1986). Sifon kaybolmamıştır, geriye doğru kavisli bir pozisyonda kilitler. Yılda genellikle 2-3 döl verirler. Yumurtalarını su veya çürüyen organik madde üzerine yan yana paket halinde (80-200 yumurta/dişi) bırakırlar. Yumurtadan çıkan larva üç dönem geçirir. Pupa genellikle toprak yüzeyinin altında olup, bu süre 8-10 gündür. Çıkan erginler çiçekli bitkileri arar ve polen, nektar ile beslenir. Mart-aralık aylarında görülmesine rağmen en bol ekim ve kasım aylarında bulunurlar. Geç sonbahar aylarında kışı ergin olarak geçirirler. Syrphidae familyasına bağlı türlerin ekonomik önemi fazladır, erginler polinatör böcek olarak görev yaparlar, larvalar ise yaprakbiti, thrips gibi zararlıların avcıları olup, BM’de önemlidir. Yaprakbitleri ile beslenen bir larva gelişmesi süresince yaklaşık 400 adet yaprakbitini tüketirler. Mısırda tespit edilen yaygın türler; Episyrphus balteatus (De Geer) (Şekil 22), Metasyrphus (=Eupeodes) corallae(Fabr.), Melanostoma mellinum L., Paragus bicolor (F.), Scaeva pyrastri (L.), Sphaerophoria scripta (L.), S. turkmenica Bankowska, S.ruppelli Wiedemann, Syrphus ribesii (L.) ve Ischiodon aegyptius Wiedemann’dır (Öztemiz ve ark. 2004).

Şekil 22. Episyrphus balteatus a) Ergin b) Larva

Tachinidae

Tachinidae Diptera takımının önemli familyalarından biri olup, yaklaşık 10.000 türü bulunmaktadır (Irwin et al. 2003). Yaklaşık 100 türü BM’de kullanılmaktadır (Grenier 1988). Tachinidae, dünyada çöller, ormanlar, meralar, dağlar ve tundra gibi tüm habitatlarda yaygın olarak bulunmaktadır. Farklı büyüklüklere sahip olup, 2-20 mm boyundadır. Soluk sarıdan, siyaha, metalik mavi veya mor, parlak veya çok renklidir, ev sineklerine benzer fakat daha kıllıdır. Antenleri 3 segmentlidir. Erginler çiçekler üzerinde polen ve yaprakbiti gibi böceklerin salgıladıkları balımsı madde ile beslenirler. Erginler polinatör böcek olarak görev aldıkları gibi, larvaların çoğunlukla parazitoit olarak BM’de önemli rol oynarlar. Üreme stratejileri değişkendir, dişiler beyaz, oval yumurtalarını konukçu böceğin dokusuna bırakır. Bazı türleri yumurtalarını konukçunun dışına bırakırlar, larva konukçu dokusu ile beslenir. Yumurtadan çıkan larva genellikle silindir şeklinde, pek azı konik yapıda olup, 3-4 dönem geçirerek ya konukçuda ya da toprakta pupa olurlar. Larva 9-16 mm, kremsi beyaz renktedir. Larva gelişme süresi 8-10 gündür. Pupa önce koyu kahverengi sonra siyah renkte olup, silindir şeklindedir. Kışı bu dönemde de geçirebilen türlere sahip olmakla birlikte, larva döneminde de kışı geçirirler. Yaklaşık bir hafta sonra pupadan erginler çıkar. Türlere göre döl sayıları değişmektedir. Bazı türleri BM’de kitle üretimleri yapılarak kullanılmakta, ancak çoğu türlerin üretimi zor ve ekonomik olmadığı için üretimi yapılmamaktadır. Son zamanlarda in vitroda suni besin üzerinde üretimleri başarılı bir şekilde yapılmaya başlanmıştır (O’Hara 2008). Mısırda tespit edilen türler; Lydella thompsoni Hert. (Şekil 23), Tachina magnicornis Zet. Ectophasia crassipennis Fabr. Pseudoperichaeta insidiosa R.D., Exorista xanthaspis Wiedemann, Gonia bimaculata Wied., G. ciliheda Rond., Wagnedria nigrans Meigen, Linnaemyia compta Fallen, L. neavei Curan, Exorista larvarum (L.), Drino imberbis L. ve Pseudogonia rufifrons Wied.’tur (Öztemiz ve ark. 2004).

Şekil 23. Lydella thompsoni a) Ergin b)Pupa

Mısırda Mısırkurdu, Bozkurt, Çizgili Yaprakkurdu, Mısır Yaprakkurtları, Yeşilkurt ve Piskokulu Yeşilböcek konukçuları arasındadır (Öztemiz ve ark. 2004).

Thripidae

Thripidae türleri genellikle dünyada bitki örtüsünün olduğu hemen her yerde bulunur, türlerin çoğu tropik, sıcak ve ılıman iklimlerde, ancak birkaç türe Grönland ve Antartika gibi soğuk yerlerde rastlamak mümkündür. Thripidae familyasına ait 2000’nin üzerinde tür tanımlanmıştır (Lewis 1973). Thripidae familyasına ait türler iki larva, pupa ve ergin dönemine sahiptir. Türlere bağlı olarak erginlerin bazıları tamamen kanatlı, kısa kanatlı veya kanatsızdır. Thripidae familyasının antenleri ve silindir şeklindeki ön kanatları karakteristiktir (Heming 1991; Tyagi et al. 2008). Erginler, yassı ve ince,1-2 mm boyunda veya daha kısa, sarımsı veya kırmızımsı kahverengi, siyah renkte, beyaz renkte bacak ile ince, soluk ve silindir kanada sahiptir. Antenleri 6-9 segmentlidir. Nimfler sarımsı beyaz renkte ve başlangıçta kanatsızdır. Yumurta bırakma borusu iyi gelişmiş olup, aşağıya doğru kıv- rılmış olarak bulunur. Yumurtalarını bitki dokusuna bırakırlar. Konukçu bitki, sıcaklık ve besine göre hayat döngüleri değişmektedir, genellikle 10- 100 adet yumurta bırakırlar, yumurtalar genellikle 3-5 günde açılır, soğuk koşullarda 10-12 günü bulur. İki larva dönemi yaklaşık 3-12 gün, prepupa ve pupa dönemi 2,5-12 gündür. Yumurtadan ergin döneme gelişmesini uygun hava koşullarında 2-3 haftada tamamlar. Erginler yaklaşık bir ay kadar yaşayabilirler. Yıl boyunca genellikle aktiftir, kışı ergin olarak geçirirler. Popülasyonun yaklaşık %30’unu erkek bireyler oluşturur, bazı türlerde ise erkek birey yoktur. Thripidae türleri çok değişik biyolojilere sahiptir (Reitz 2008). Çoğu Thripidae türleri bitki zararlısı olup, çiçek ve yapraklarla beslenirler, ayrıca virüs vektörüdürler. Bazı türleri ise polinatör böcek kadar etkili olmakla birlikte (Mound 2004) bazı türleri faydalıdır. Kırmızı örümcekler ve thripslerle beslenirler, Scolothrips (Şekil 24) obligat predatördürler, BM’de önemli rol oynamaktadırlar. Bu sebeple doğada korunması ve etkinliklerinin arttırılması, bulunmayan yerlere kitle üretim ve salımı yapılarak bulaştırılması BM’de önemlidir. Mısırda yaygın olarak tespit edilen tür Scolothrips longicornis Pries.’tir.

Şekil 24. Scolothrips sp. a) Ergin b) Nimf c) Kırmızı örümcek ile beslenirken

Phytoseiidae

Birçok kültür bitkisinde zararlı akarların genel predatörü olan Phytoseiidae familyasına bağlı avcı akarlar BM’de yaygın olarak kullanılmaktadır (Gerson et al. 2003). Moraes ve ark. (1986)’ya göre

1.500 olan tanımlanmış tür sayısı 2.250’lere ulaşmıştır (Moraes et al. 2004). Phytoseiid akarlar 0,5-0,8 mm boyutunda olup toprak ve çürümüş bitki artıklarında yaşarlar. Avcı türler diğer akarlar ve böcekler üzerinde beslenirler, av yokluğunda balımsı madde veya polen ile de beslenirler. Çoğu genel avcı olmakla birlikte spesifik olanları da mevcuttur [(Phytoseiulus persimilis (Şekil 25)].

Şekil 25. Phytoseiulus persimilis a)Ergin b)Avı ile beslenirken.

Phytoseiid akarlar yumurta, larva, protonimf, deutonimf ve ergin olmak üzere beş gelişme dönemine sahiptir. Larva döneminde üç çift bacağa sahip iken diğer dönemlerde dört çifttir. Erkek bireyler dişilere göre daha küçüktür. Gelişme süresi oldukça kısa (bir hafta), üreme gücü yüksektir (40-60 birey/dişi). Larva, nimf ve ergin dönemleri boyunca aktif olarak oburca beslenir (20 birey/gün) ve çok geniş yaşama alanlarında bulunurlar (Chant 1985). Kışı ergin dişi olarak geçirir ve çok döl verirler, döl süreleri 12-14 gündür. Bu faydalı böcek günümüzde ticari firmalar tarafından üretilmekte ve özellikle kırmızı örümceklerin BM’sinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.

Son yıllardaki BM anlayışı, sadece faydalıların üretilip salınması değil, doğada mevcut olan faydalı organizmaların korunması ve bunların etkinliklerinin artırılması yönündedir. Yukarıda da bahsedildiği gibi mısır tarlalarında çok sayıda doğal düşman mevcuttur. Doğal düşmanların korunması ve etkinliklerinin artırılması için mümkün olduğu kadar kimyasal mücadeleden kaçınarak entegre mücadele anlayışı çerçevesinde doğal dengenin korunması ve tarımda sürdürülebilirliğin sağlanması kaçınılmaz bir zorunluluktur.

Kaynaklar

Alexandri M.P. and J.A. Tsitsipis. 1990. Influence of the egg parasitoid Platytelenomus busseolae (Hym.: Scelionidae) on the population of Sesamia nonagrioides (Lep.: Noctuidae) in Central Greece.Entomophaga, 35: 61-70.

Anonim 2009. Toprak Mahsulleri Ofisi 2009 Yılı Hububat Sektör Raporu, Ankara, 175s.

Boivin G. 1994. Overwintering strategies of egg parasitoids. In: Wajnberg E. Hassan

S.A. (eds.). Biological control with egg parasitoids. Oxon: CAB International, p.219-244.

Bozsik A. 1995. Effect of some zoocides on Chrysoperla carnea adults (Planipennia, Chrysopidae) in the laboratory. Anz. Schadlingskde., Pflanzenschutz, Umweltschutz, 68: 58-59.

Capinera J.L. 2004. Flies. In Encyclopedia of Entomology, Vol. 2. Capinera JL [ed.].

Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands, pp. 875-883.

Chant D. A. 1985. Systematics and Taxonomy. In “World crop pests: Spider mites: their biology, natural enemies and control.” (Sabelis M.W. Ed.), Vol. 1B, pp. 3-32. Elsevier Science Publishers.

Colazza S. and Rosi M.R. 2001. Differences in the searching behaviour of two strains of the egg parasitoid Telenomus busseolae (Hymenoptera: Scelionidae). Eur. J. Entomol., 98: 47-52.

Coşkuntuncel S. ve Kornoşor S. 1996. Çukurova’da Mısırkurdu (Ostrinia nubilalis Hübner Lepidoptera, Pyralidae)’nun Biyolojik Mücadelesinde Yumurta Parazitoidi (Trichogramma evanescens Westwood, Hymenoptera, Trichogrammatidae)’nin Kitle Salım Etkinliği ile Doğal Parazitleme Oranının Saptanması.Türkiye III. Ent. Kong. Bildirileri, 24-28 Eylül 1996, Ankara, 294- 304.

Gilbert F.S. 1986. Hoverflies. Cambridge University Press, Cambridge, England. Gerson U., Smiley R. and Ochoa R. 2003. Mites (Acari) for pest control. Blackwell Science, Oxford, 539p.

Goulet H. and Huber J. 1993. Research Branch. Agriculture Canada Publication, pp.558 – 565.

Grenier S. 1988. Applied biological control with tachinid flies (Diptera, Tachinidae): a review. Anzeiger für Schädlingskunde, Pflanzenschutz, Umweltschutz, 61: 49–56.

Heming B.S. 1991. Thysanoptera. Chapter 28. Pp 1-21 in Stehr FW [ed.] Immature Insects, Vol. 2. Kendall/Hunt Publishing Co., Dubuque, Iowa..

Hodek I. 1973. Biology of Coccinellidae. Acedemy of Science Prague. 260 p.

Hodgson C. and Aveling C. 1988. Anthocoridae. Aphids their biology, natural enemies and control.(ed) Minks A.K. ve Harrewijn P. Research Institute for Plant Protection, Netherlands, pp. 279-292.

Iperti G. 1999. Biodiversity of predaceous in relation to bioindication and economic importance. Agriculture, Ecosystem and Environment, 74: 323-342.

Irwin M. E. and Shepard M. 1980. Sampling predacious Hemiptera on soybean. Pages 505-531 in M. Kogan and D. C. Herzog, eds., Sampling Methods in Soybean

Entomology. Springer-Verlag, New York. 587 pp.

Irwin M.E., Schlinger, E.I. and Thompson F.C. 2003. Diptera, trueflies. In The Natural History of Madagascar, ed. SM Goodman, JPBenstead, pp.692–702. Chicago/ London:Univ.Chicago Press, 1728 pp.

Knutson A. 1998. The Trichogramma manual. B-6071.Texas Agriculture Extension Service, Texas A&M University System, College Station,TX..

Lattin J.D. 1989. Bionomics of the Nabidae. Annual Review of Entomology, Vol: 34, 383-400.

Lattin J.D. 1999. Bionomics of the Anthocoridae. Annu. Rev. Entomol. 44: 207-231. Lewis T. 1973. Thrips, Their Biology, Ecology and Economic Importance. Academic

Press, New York..

Lodos N. 1986. Türkiye Entomolojisi II, Ege Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, İzmir, No: 429, 580 s.

Lodos N. ve Önder F. 1986. Heteroptera Türkiye ve Palearktik Bölge Familyaları hakkında genel bilgi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay. No. 359, Bornova, İzmir, 111 s.

Metcalf C.L. 1913. The Syrphidae of Ohio. Ohio State University Bulletin 17: 1-123.

Milne L. and Milne M. 1980. The Audubon Society field guide to North American insects and spiders. Alfred A. Knopf, Inc., New York, NY.

Moraes G J, J.A. Mc Murtry, H.A. Denmark, C.B. Campos, 2004. A revised catalog of the mite family Phytoseiidae. Zootaxa, 434:1-494.

Mound L.A. 2004. Australian Thysanoptera: biological diversity and a diversity of studies. Australian Journal of Entomology, 43: 248-257.

Muesebeck C.F.W. and Parker D.L. 1933. Hyposoter disparis Viereck, an introduced ichneumonid parasite of the gypsy moth. J. Agric. Res., 46: 335–347.

O’Hara J.E. 2008. Tachinid flies (Diptera: Tachinidae). Pp. 3675–3686. In: Capinera

J.L. (ed.), Encyclopedia of Entomology. 2nd Edition. Springer Netherlands, Dordrecht, 4346 pp.

Okuda M.S. and Yeargan K.V. 1988. Intra and interspesific host discrimination in Telenomus podisi and Trissolcus euschisti (Hymenoptera: Scelionidae). Annal. Ent. Soc. Am., 81 (6), 1017-1020.

Önder F. 1982. Türkiye Anthocoridae (Heteroptera) faunası üzerinde taksonomik ve faunistik araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No 459, İzmir, 159 s.

Öztemiz S. and Kornoşor S. 1999. Biological Control of Ostrinia nubilalis Hübner (Lepidoptera, Crambidae) by Trichogramma evanescens Westwood (Hymenoptera, Trichogrammatidae) and Its Natural Parasitization Rate on Maize in Çukurova Region of Turkey. Prooceedings of the XX. Conference of the International Working Group on Ostrinia and Other Maize Pests. 4-10 September, 1999, Adana-Turkey, 122-130.

Öztemiz S., Göven M.A., Güllü M., Tatlı F., Üremiş İ., Çetin V., Aksoy E. ve Bülbül

Z.F. 2004. Mısır Entegre Mücadele Teknik Talimatı. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı. Ankara.101 s.

Öztemiz S. 2006. Mısırkurdu ve Biyolojik Mücadelesi. Konya Ticaret Borsası Dergisi, 23: 52-57.

Oztemiz S. and Kornosor S. 2007. The Effects of Different Irrigation Systems on the Inundative Release of Trichogramma evanescens Westwood (Hymenoptera: Trichogrammatidae) Against Ostrinia nubilalis Hubner (Lepidoptera: Pyralidae) in the Second Crop Maize. Turk. J. Agric. For., 31: 23-30.

Öztemiz S., Kalkan M., Kılınç Ö.O., Soylu S. ve Sade B. 2007. Akdeniz Bölgesinde Mısırkurdu’na Karşı Kimyasal ve Biyolojik Mücadele Uygulamalarının Aflatoksin ve İlaç Kalıntı Miktarına Etkileri. Bitkisel Araştırma Dergisi, 1: 18-23.

Randall T.S. and Slater J.A. 1995. True bugs of the World (Hemiptera:Heteroptera) Classification and Natural History. Cornell Univ. Pres., 337p.

Reitz S.R. 2008. Comparative bionomics of Frankliniella occidentalis and

Frankliniella tritici. Florida Entomologist, 91: 474-476.

Sharkey M. J. 1993. Family Braconidae. Pp. 362-395 in: Goulet H. and Huber J.

T. (eds.), Hymenoptera of the World: An Identification Guide to Families. Agriculture Canada.

Sommaggio D. 1999. Syrphidae: Can they be used as environmental bioindicator Agriculture, Ecosystem and Environment, 74: 343-356.

Stark S. B. and Whitford F. 1987. Functional response of Chrysopa carnea (Neuroptera: Chrysopidae) larvae feeding on Heliothis virescens (Lep.: Noctuidae) eggs on cotton in field cages. Entomophaga, 12 (5), 521-527.

Thompson C.E. 1999. Flower Flies. United States Department of Agriculture, The Diptera Site. http://www.sel.barc.usda.gov/diptera/syrphid/syrphid.htm (Erişim tarihi: 5 February 2009).

Townes H. 1969. The genera of Ichneumonidae, part 1. Memoirs of the American Entomological Institute, 11: 1-300.

Tyagi K., Kumar V. and Mound L.A. 2008. Sexual dimorphism among Thysanoptera Terebrantia, with a new species from Malaysia and remarkable species from India in Aeolothripidae and Thripidae. Insect Systematics and Evolution, 39: 155-170.

Uygun N. 1981. Türkiye Coccinellidae Faunası Üzerinde Taksonomik Araştırmalar.

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:157, Bilimsel Araştırma ve İnceleme Tezleri: 48, Adana, 110s.

Uzun S., Kavut H., Göven M.A. ve Kartal S.1996. Aydın’da mısır alanlarında zararlı Ostrinia nubilalis Hbn. (Lep.; Pyralidae)’in biyolojik mücadelesinde Trichogramma brassicae Bezd. (Hym.; Trichogrmmatidae)’nin salım denemeleri. Türkiye III. Entomoloji Kongresi Bildirileri, 24-28 Eylül 1996, Ankara, 320-327.

Wheeler Jr. A.G. 2001.Biology of the Plant Bug.Cornell Univ. Pres. 528 p.

Zobar H. ve Kıvan M. 2005. Lygaeus equestris (L.) (Heteroptera: Lygaeidae)’in Bazı Biyolojik Özellikleri. Trakya Univ. J. Sci., 6 (1), 59-62.

Facebook'ta Yayınla>