Celal KOCA Ziraat Mühendisi
Kimyevi Gübre Laboratuvar Sorumlusu
TGSKMAE - ANKARA
GÜBRE NEDİR?
* Bileşiminde bir veya birden fazla bitki besin maddesi ihtiva eden ve kimyasal yöntemlerle üretilmiş; Katı (pril,granül,kristal, toz) , Sıvı( çözelti veya süspansiyon) halde bulunan, doğrudan doğruya sulandırılarak veya çözülerek toprağa veya püskürtmek suretiyle yaprak ve toprak üstü aksamlara uygulanan kimyasal maddelere denir.
KİMYASAL GÜBRE ÇEŞİTLERİ
Azotlu Gübreler,
Fosforlu Gübreler,
Potasyumlu Gübreler,
Çok besinli (Kompoze) Gübreler,
Sıvı Gübreler,
Yaprak Gübreleri.
1-AZOTLU GÜBRELER
a)Amonyumlu, b)Nitratlı, c)Amonyumlu ve Nitratlı, d)Amidli gübreler ( Üre ) olarak dört gruba ayrılır.
AMONYUMLU GÜBRELER
*Azotu NH4+ (Amonyum iyonu) formunda içerirler.
*Toprak kolloidleri tarafından sıkıca tutulduğu için yıkanmaları azdır.
*Uzun süre kullanılmaları toprağı asitleştirir.
*En çok kullanılan gübreler, amonyum sülfat ve amonyum klorür gübreleridir.
AMONYUM SÜLFAT
Genellikle amonyağın sülfürik asitle veya amonyum karbonatın alçı taşı ile reaksiyonu sonucu elde edilen bir gübredir.
% 21 N içerir. Ayrıca % 24 oranında S içerir. Bu nedenle S noksanlığının görülebileceği yerlerde S kaynağı olarak kullanılabilir.
Toprak kolloidlerince tutularak yıkanması önlendiği için sulu tarımda başarı ile uygulanabilir.
Asit karakterli olduğu için uzun süreli kullanılması halinde toprağı asitleştirebilir.
NİTRATLI GÜBRELER
Azotu NO3- (Nitrat iyonu) formunda içerir.
Nitrat iyonları toprak kolloidleri tarafından tutulmadığı için yağış ve sulama suları ile yıkanma şeklinde önemli kayıplar oluşur.
Nitrat iyonu havasız koşullarda gaz şeklinde kaybolur. Bu nedenle çeltik gibi suyla doygun koşullarda yetişen bitkilere nitratlı gübreler verilirken dikkat edilmelidir.
Nitratlı gübreler bitkiler tarafından hızla alınmaları nedeniyle etkilerini çabuk gösteren gübrelerdir. Nitratlı gübreler alkali karakterde olduğu için toprak pH’sını yükseltirler (çok uzun süre kullanımlarda).
En çok bilinenler sodyum nitrat ve kalsiyum nitrattır.
AMONYUMLU VE NİTRATLI GÜBRELER
Bu gübreler, Azotu hem amonyum iyonu hem de nitrat iyonu formunda içerirler.
Amonyumlu ve nitratlı gübrelerin özelliklerini taşırlar.
En çok kullanılanlar amonyum nitrat ve kalsiyum amonyum nitrattır.
AMONYUM NİTRAT
Nitrik asidin amonyakla tam nötralleşmesi sonucu elde edilen ve içerisinde katkı maddesi, kaplama maddesi ve % 33 oranında N bulunan kimyasal maddedir.
Nem çekicidir ve suda kolay çözünür.
Bu gübrede azotun yarısı nitrat, diğer yarısı amonyum formundadır.
Patlama özelliğine sahip olduğundan depolanırken dikkat edilmelidir.
Çeltik hariç tüm bitkiler için uygundur.
Hızlı ve uzun süreli etki gösterir.
Toprak pH’sına etkisi hafif asit yönündedir.
KALSİYUM AMONYUM NİTRAT (CAN)
Amonyum nitratın olumsuz özelliklerini gidermek için amonyum nitrat gübresine kireç katılarak üretilmektedir.
Taneleri gri veya açık kahve renkli olup, sıcak ve nemli ortamlarda muhafaza edilmeleri halinde kesekleşebilirler.
CAN gübresi % 25-28 N içerir. Amonyum nitrat gübresiyle aynı özellikleri taşır.
Kapsadığı kireç taşı nedeniyle fizyolojik bakımdan baz karakterde bir gübredir.
Asit reaksiyonlu topraklar için daha uygundur.
AMİDLİ GÜBRELER
Bu gübreler, Azotu bitkiler tarafından hemen alınamayan organik formda (NH2) içerirler.
Toprağa verildikten sonra amonyuma, sonrada nitrata dönüşürler.
Suda çözünebilir olduklarından yıkanmaları kolaydır.
Amidli gübreye en iyi örnek üre gübresidir.
ÜRE
Elde edilişi amonyak ve karbondioksit üretimine dayanan, suda tamamen çözünen, beyaz renkli ve yuvarlak daneli bir gübredir.
Azot kapsamı diğer azotlu gübrelerden daha fazla olduğu için taşıma, depolama ve uygulamada kolaylık sağlar.
Nem çekicidir ve % 46 oranında amid formunda Azot içerir.
Üretimi sırasında ısıtılırken amonyak kaybeder ve biüre oluşur.
Biüre, ürenin termal bozulması diye adlandırılır ve üre gübresinin dezavantajıdır.
Biüre çimlenmeyi ve protein metabolizmasını olumsuz etkiler, yapraklar sararır ve dökülür.
Narenciyeler, ananas, kahve ve bazı kiraz çeşitlerinde % 0.25’den fazla biüre içeren üre gübresi olumsuz etki yapmaktadır.
Üre yaprak gübresi olarak kullanılacaksa, biüre içeriği % 1’den az olmalıdır.
Toprak pH’sına etkisi hafif asit yönündedir.
2-FOSFORLU GÜBRELER
Gübrelerde Fosfor P2O5 olarak ifade edilir.
Üretimde genelde ham fosfatlar kullanılır. Öğütülmüş ham fosfat doğrudan gübre olarak kullanılabilir, ancak özel şartlar (düşük pH, çok ince öğütme vb.) gerektirir.
Fosforlu gübrelerin tarımsal önemi çözünebilirlikleriyle ölçülür.
Fosforlu gübrelerin çözünebilirlikleri 4 değişik şekilde ifade edilir.
1- Suda çözünebilir(Yararlanılabilir) ; Bitkiler tarafından kolayca alınabilir kısmı.
2- Sitrik asitte çözünebilir; Nötr veya alkali amonyum sitrat çözeltisi veya % 2’lik sitrik asitte çözünebilir kısmı temsil eder. Bu çözeltiler kök aktivitesine yakın tepkime gösterirler.
3- Toplam fosfor; Bitkiye yarayışlılık açısından önemli değildir.
4- % 2’lik formik asitte çözünebilir fosfor; Doğrudan gübre olarak kullanılacak ham fosfatlardaki bitkiler tarafından alınabilir fosfor’u temsil eder.
Yararlanılabilir Fosfor(P2O5) = Suda Çözünebilir Fosfor(P2O5)+ Sitratta çözünebilir Fosfor(P2O5)
Toplam Fosfor(P2O5) = Yararlanılabilir Fosfor(P2O5) + Sitratta Çözünmez Fosfor(P2O5)
Suda erir fosfor kapsamı daha yüksek olan gübrelerin bitkiye yarayışlılığının daha fazla olduğu konusunda fikir birliği vardır.
Gelişme dönemi kısa, hızlı büyüyen ve kök sistemi sınırlı olan bitkilere uygulanan fosforlu gübrelerin suda çözünebilir kısmının artmasıyla daha yüksek verim alındığı yapılan araştırmalarla saptanmıştır.
Kireç kapsamı yüksek olan, nötr ve alkali topraklarda suda çözünebilir fosfor kapsamı yüksek olan gübrelerin kullanılmaları halinde verimde artış görülmektedir.
Türkiye topraklarının, yaklaşık % 93’ünün nötr ve alkali karakterde olduğu ve yaklaşık % 77’sinin kireçli olduğu göz önüne alınırsa suda erir fosfor kısımlarının ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır.
NORMAL SÜPER FOSFAT
Tabii fosfatların veya kemiğin sülfürik asitle reaksiyonu sonucunda elde edilen ve içinde % 14- 20 arasında suda çözünür fosfor bulunan gübreye Normal Süper fosfat denir.
Ana madde olarak monokalsiyum fosfat ve kalsiyum sülfat içeren ve öğütülmüş fosfat mineralinin sülfürik asit ile reaksiyonu sonucu elde edilmektedir.
İçinde % 14- 20 arasında fosfor bulunur. Bu miktarın % 90’dan fazlası suda çözünebilir formdadır.
% 16 civarında S içerir.
TRİPLE SÜPER FOSFAT (TSP)
Tabii fosfatların veya kemiğin fosforik asitle reaksiyonu sonucunda elde edilen ve içinde % 40- 50 oranında suda çözünür fosfor bulunan gübreye TSP denir.
Gri, kahverengi renkte ve taneli yapıdadır.
Az miktarda serbest asit içerir.
Normal süper fosfatla aynı özellikleri taşır, fakat daha konsantredir ve daha az S içerir.
Normal ve Triple süper fosfat gübrelerinde değerlendirme suda erirlik üzerinden yapılmalı ve aynı cins gübreler içersinde suda erir fosfor miktarı yüksek olan gübre tercih edilmelidir.
3-POTASYUMLU GÜBRELER
Gübrelerde Potasyum K2O olarak ifade edilir.
Doğal Potasyum minerallerinin saflaştırılması sonucu elde edilirler ve elde edilmelerinde çoğunlukla suda eriyen minerallerden (Silvit, Karnalit, Kainit gibi.) faydalanılır.
Topraklarımız genellikle Azot ve Fosfor bakımından fakir, Potasyum bakımından ise yeterli durumda olduğundan potasyumlu gübre tüketimimiz sınırlıdır.
En çok üretilen ve tüketilen potasyumlu gübreler Potasyum Klorür ve Potasyum Sülfat’tır.
POTASYUM KLORÜR
Potasyum iyonları toprak kolloidleri üzerinde tutulduğu için yıkanması azdır.
% 50-60 oranında K2O içerir, suda tamamen çözünür, rengi beyazdan kırmızıya kadar değişmektedir.
Nötr karakterdedir.
Tütün, patates gibi Cl sevmeyen bitkiler dışındaki tüm bitkilerde kullanılabilir.
POTASYUM SÜLFAT
Üretiminde kainit kullanılır. Kainit’in sıcak suda eritilmesi ve çözeltinin soğutulmasıyla potasyum sülfat elde edilir.
% 47- 52 K2O, % 18 S içerir. Suda çözünebilir ve yıkanma riski azdır.
Beyaz veya açık gri renkte, kristal veya granül yapıdadır.
Tüm bitki ve topraklara uygulanabilir.
Klor birikiminin sorun olduğu tuzlu topraklar ile sera toprakları için de uygun bir gübredir.
Beyan edilen Potasyum, suda çözünebilir Potasyum (K2O) olmalıdır.
4-KOMPOZE GÜBRELER
Kimyasal olarak doğrudan doğruya veya N, P, K içeren diğer gübrelerin karıştırılmasıyla elde edilen; içindeki bitki besin maddeleri (N, P2O5 ve K2O) ve miktarları kullanılış özelliklerine bağlı olarak çeşitlilik gösteren kimyasal gübrelerdir.
Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri N, P, K sırasına göre (%) olarak ifade edilir.
Örneğin: 15-15-15 içeriğindeki bir kompoze gübrenin 100 kg’ında 15 kg saf N, 15 kg Fosfor (P2O5), 15 kg Potasyum (K2O) var demektir.
Suda erir fosfor miktarı yüksek olan kompoze gübreler, diğer kompoze gübrelere tercih edilmelidir.
DİAMONYUM FOSFAT (DAP)
Amonyağın fosforik asitle reaksiyonu sonucu elde edilen ve Fosfor ile Azot gibi iki önemli bitki besin maddesini içeren kompoze bir gübredir.
Genellikle 18- 46- 0 içeriğindedir.
Koyu gri veya kirli beyaz renkte daneli (granül) haldedir ve suda çözünebilir.
İçerdiği fosforun % 90’ından fazlası suda eriyebilir formdadır.
İçerisinde her bir kilo azota karşılık yaklaşık üç kilo fosfor bulunduğundan, kazançlı bir gübreleme için bitkinin fosfor ihtiyacını karşılayacak şekilde verilmelidir.
Aynı bitkinin eksik kalan azot ihtiyacı, bitki çeşidine göre ilkbaharda veya daha sonra diğer azotlu gübrelerden sağlanmalıdır.
5- SIVI GÜBRELER
Bitki besin maddelerinden bir veya daha fazlasını bir arada içeren gaz, sıvı (Berrak sıvı, Süspansiyon) ve katı (toz, kristalize, granül) halde olan ve toprağa sıvı halde uygulanan gübrelerdir.
İçerdikleri mikro ve makro bitki besin elementlerine göre,
1- Tekli Sıvı gübreler (Makro BBM, Mikro BBM)
2- Kompoze sıvı gübreler (Makro BBM, Mikro BBM ve Makro+ Mikro BBM) olarak ikiye ayrılırlar.
Rutubet; Katı cinsteki (toz,kristalize ve granül) gübrelerde, kristal suyu hariç en çok % 2 olmalıdır.
Katı tipler suda tamamen çözünmeli, çözündüğünde çökelme yapmamalı ve uygulamayı güçleştirmemelidir. Sıvı tiplerde de bu özellikler aranmalıdır.
Sıvı gübrelerde mikro besin maddeleri eğer şelatlanmış veya kompleksleştirilmiş ise bu maddelerin ne olduğu ve miktarları etiketinde belirtilmelidir.
Tekli sıvı gübrelere, Susuz Amonyak (% 82 N),
Üre - amonyum nitrat çözeltisi (% 26 N), Kalsiyum Klorür çözeltisi (% 12 CaO, suda erir), Borlu gübre çözeltisi veya süspansiyonu (% 2 B, suda erir), Demirli gübre çözeltisi (% 2 Fe, suda erir) örnek verilebilir.
Kompoze sıvı gübrelere, NP gübre çözeltisi (% 18 Toplam N+ Suda erir P2O5) ve süspansiyonu (% 18 Toplam N+ Suda erir P2O5 ) , NPK gübre süspansiyonu (% 20 Toplam N+ Suda erir P2O5 + Suda erir K2O) örnek verilebilir.
Kompoze sıvı gübrelere katılan mikro besin maddelerinin toplam yüzdesi (Kütlece); Katı cinsteki kompoze gübrelerde en az % 5, sıvı cinsteki kompoze gübrelerde en az % 2 olmalıdır.
Sıvı gübreler piyasaya mutlaka ambalajlı olarak arz edilmelidirler.
6-YAPRAK GÜBRELERİ
Bitki beslenmesine yardımcı olmak amacıyla ile bitki besinlerinden bir veya daha fazlasını bir arada ihtiva eden berrak sıvı, süspansiyon, toz , kristalize ve granül halde olan ve seyreltilmek veya çözülmek suretiyle yapraklara püskürtülerek verilen gübrelerdir.
Yaprak gübreleri içerdikleri makro ve mikro bitki besinlerine göre;
Makro besinli yaprak gübresi,
Mikro besinli yaprak gübresi (Şelatlı, Şelatsız) olmak üzere ikiye ayrılır.
Yaprak gübreleri piyasaya arz ediliş şekillerine göre sıvı ve katı (Toz, kristalize, granül) olarak ikiye ayrılırlar.
Rutubet, katı yaprak gübrelerinde akışkanlığa mani olmayacak ve topaklaştırmayacak şekilde kristal suyu hariç kütlece % 2’den fazla olmamalıdır.
Yaprak gübresindeki toplam Na kütlece % 2’den ve toplam Cl kütlece % 2’den fazla olmamalıdır.
Katı tipler çözündüğünde çökelti yapmamalı ve püskürtmeyi güçleştirmemelidir. Sıvı tipler de bu özellikleri taşımalıdır.
Katı tipteki ( Toz, kristalize, granül) yaprak gübreleri, toz, kristalize ve granül özelliklerini göstermeli, topaklaşma veya ufalanma olmamalıdır.
İz elementlerin şelatlama veya kompleksleme maddeleri ve madde miktarları beyan edilmeli, şelatlama maddeleri bu değerlerden aşağı olmamalıdır.
Etiketinde ‘Düşük Biürelidir.’ İbaresi kullanıldığında biüre miktarı kütlece % 0.2’den fazla olmamalıdır.
Makro besinli yaprak gübrelerine eğer mikro besin maddeleri katılırsa bunlar şelat formunda olmalıdır.
Yaprak gübreleri ambalajlı olarak piyasaya sunulur.
İKİNCİL BESİN MADDELİ GÜBRELER
Magnezyum, Kalsiyum, Sodyum ve Kükürt gibi bitki besin maddelerini bünyesinde bulunduran katı veya sıvı haldeki gübreleri kapsar.
Magnezyum sülfat
Kalsiyum klorür çözeltisi
Sodyum klorür
Elementel kükürt
MİKRO BESİN MADDELİ GÜBRELER
Birincil ve ikincil bitki besin maddeleri ile mukayese edildiğinde çok daha az oranda kullanılan, bitkinin büyümesi için gerekli olan iz elementleri kapsar.
Bor(B) , Kobalt(Co) , Bakır (Cu) ,Demir(Fe), Mangan(Mn), Molibden(Mo) , Çinko(Zn)
M.B.B. Maddeli gübreler iki şekilde bulunur.
*Sadece bir M.B.B.Maddesi içeren gübreler
*Katı veya sıvı M.B.B.Maddesi karışımları
YAVAŞ SALINIMLI GÜBRELER
Nitrat azotunun yıkanarak, amonyum azotunda, gaz halinde kaybını önlemek amacıyla değişik metodlar kullanılarak yavaş salınımlı gübreler üretilmektedir.
Nitrifikasyon önleyici kimyasal maddeler yavaş salınımlı gübre üretiminde kullanılmaktadır.
Azotlu gübreler kükürt ile kaplanarak yavaş salınımlı gübre üretilmektedir.
Mineral gübreler, bazı polimerlerle farklı kalınlıklarda kaplanarak yavaş salınımlı gübreler üretilebilmektedir.
Yavaş salınımlı olarak üretilen gübrelerdeki besin maddeleri mikroorganizmalar tarafından nitrata veya amonyağa çevrilemezler, topraktaki kil ve kireç mineralleri tarafından bağlanamazlar veya yüksek pH’dan olumsuz etkilenmezler.
Bu gübreler 2-10 ay içerisinde besin maddelerini toprağa bırakırlar.
ŞELATLAR
Şelatlı gübreler metalik tuzların organik kompleksler ile reaksiyonu sonucu elde edilirler.
Böylece organik komplekse bağlanan mikro elementin topraktaki veya bitkideki diğer bitki besin maddeleri veya elementlerle etkileşimi önlenerek bitki tarafından alımı artırılır.
Bazı Şelat Oluşturucu Maddeler
EDTA: Etilen diamin tetraasetik asit (C10H16O3N2)
DTPA: Dietilen triamin pentaasetik asit (C14H23O10N2)
EDDHA: Etilen diamin-di hidroksifenil asetik asit (C18H20O6N7)
Facebook'ta Yayınla>