Tarım Kütüphanesi

EL DOKUMASI KİLİM ÜRETİMİ

Döşeme, sedir, divan vb. yerlere serilen genellikle renkli desenlerle süslü, yün ve pamuk ipinden dokunan örtü ve yaygılara kilim diyoruz.

Kilimin, Türk dokuma sanatında çok önemli bir yeri vardır. Kültürümüzün, örf ve adetlerimizin bir parçasıdır.

Bu dersimizde konumuz kilim.

Resim 1. Kilim kültürümüzün örf ve adetlerimizin bir parçasıdır.

ANADOLU'DA KİLİM

- Anadolunun birçok yerinde, yörenin kültürüne, gelenek ve göreneklerine uygun, evin bir köşesine kurulmuş tezgahlarda, üzeri çeşitli motiflerle süslü, insanımızın iç güzelliğini yansıtan renk ve desenlerde kilim, heybe, çuval dokumacılığı yapılmaktadır.

- Anadoluda ün salmış kilimler, bazen dokunan köyün adı ile (Eşme, Karasu, Emirdağ), bazen aşiretlerin adı ile (Avşar, Berihan, Kirkitli), bazen kullanılan motiflere göre (Yollu, Çubuklu, İbrik, Aynalı, Bindallı vs. anılırlar.

- Anadolu kilimleri; kilimin dokunduğu bölgelere, kullanılan bitkisel boyaların rengine ve en çok kullanılan motiflere göre dört sınıfa ayrılır.

-Bunlar;

a) Türkmen

b) Yörük

c) Kürt

d) Türk kilimleri

- Kilimlerde kullanılan motifler genellikle halıda, çinide, mermer ve tahta oymacılığında kullanılan motiflerin aynısıdır.

Kilimler üzerindeki motifler yaşanılan çağın özelliklerinin yanı sıra yörenin kültürü, gelenek ve görenekleri, kilimi dokuyan kişinin beklentileri, ümitlerine göre değişiklikler göstermektedir.

Resim 2. Anadolu kilimleri birer sanat eseridir.

Bu sınıflandırmaya göre kilimde kullanılan motifler 5 gruba ayrılmıştır.

1- Hayvansal motifler; en çok kullanılan kuş motifi olmak üzere ejder ve böcek motifleri de kullanılır.

2- Bitkisel motifler; Ağaç, yaprak, çiçek ve meyve motifleri kullanılır.

3- Geometrik motifler; Dokuma kolaylığından dolayı en çok tercih edilen , motif türüdür. En çok görülün şekilleri, üçgen, dörtgen, dikdörtgen ve eşkenar dörtgendir.

4- Karışık motifler; Madalyon, rozet, çengel, sütun yazı, harf, vazo vs. kullanılır.

5- Sembolik motifler; Dokuyucunun duygu düşünceleri ile doğa güçlerini simgeleyen motiflerdir. Bu gruba kuş, hayat ağacı, el, tarak, ibrik, kandil vb. girmektedir.

Şekil 1. Kilimlerin üzerindeki motifle yörenin kültürünü gelenek göreneklerini aksettirir.

Şimdi de Anadoluda kullanılan bazı motiflerin ne anlama geldiğini görelim.

1- Eli Belinde: Analık ve doğurganlık kavramlarının simgesidir.

2- Koç Boynuzu: Bereket, uğur, kısmet, mutluluk, neşe, uzun ömür, kahramanlık ve kuvvet sembolüdür.

3- Çengel: Sivri uçları ile kötü bakışları uzaklaştırmanın simgesidir.

4- İnsan: Kadın, erkek ve doğurganlığın simgesidir.

5- Saç Bağı: Genç kızların evlilik isteğini göstermesi için kullanılır.

6- Küpe: Dokumasına küpe koyan genç kızın evlenmek istediğini ailesine açıklamasıdır.

7- EI: Kem gözlere karşı korunmak için kullanılır.

8- Su: Çok eskiden kullanılan bir motiftir.

9- Göz: Göz değmesine koruyucu olarak kullanılır.

10- Hayat Ağacı: Soyun ölümsüzlüğünü simgeler

11- Kuş: Uğurlu ve uğursuzluğu simgeleyen motiftir.

KİLİM NASIL DOKUNUR?

- Kilimler tamamen ağaçtan yapılmış tezgahlarda dokunmaktadır.

- Son zamanlarda parçaları metalden yapılan tezgahlar da kullanılmaktadır.

Şekil 2. Kilimin Türk dokuma sanatında çok önemli bir yeri vardır.

TEZGAHIN KURULDUĞU YER NASIL OLMALIDIR?

- İyi ışık almalıdır.

- Havalandırılması yapılabilmelidir.

- Tezgahın düzgünce oturabileceği bir zemin olmalıdır.

Resim 3. Kilimler insanımızın iç güzelliklerini aksettiren sanat eserleridir.

DOKUMAYA NASIL HAZIRLANILIR?

- Tezgah kurulduktan sonra, desen seçimi yapılır.

- Daha sonra çözgü işlemine geçilir, çözgü kilimin iskelet yapısıdır. Genelde pamuk ipliği kullanılır.

- Çözgüden sonra, gücü işlemine geçilir.

- Gücü işlemin bitimiyle varangelen takılarak dokuma işi tamamlanır.

- Dokumada dikkat edilecek en önemli hususlardan biri, kenarların düzgün olarak örülmesi, desenin düzgün olarak yerleştirilmesidir. Alt ve üst başların genişliği arasındaki fark 2 cm. den az ise normal, fazla ise kilim hatalı sayılır.

Resim 4. Tezgahta kilimin dokunması.

KİLİMCİLİK KONUSUNDA NE GİBİ ÇALIŞMALAR YAPILMAKTADIR?

- Bu ata yadigarı el sanatımızı yaşatmak, geliştirmek, geçmişteki kültür varlıklarımızı gelecek nesillere aktarmak, yönünden çok önemi olduğu kadar, özellikle kırsal kesimde yaşayan dar gelirli çiftçi ailelerimize ek gelir sağlama yönünden de çok önemlidir.

- Bu konuda Tarım ve Köyişleri Bakanlığı kurduğu EI Sanatları Eğitim Merkezi Müdürlükleri vasıtasıyla boşluğu doldurma konusunda çalışmalar yapmaktadır.

- Bu merkezlerde kırsal alanda yaşayan genç kızlara 8 ay süreli kilim dokuma kursları verilmektedir.

Resim 5. Kilimlerimizde kullanılan örnekler.