NAR HASTALIK ve ZARARLILARI İLE MÜCADELE ÖNERİLERİ

GİRİŞ

Genellikle taze ve meyve suyu olarak tüketilen nar; son yıllarda meyve yetiştirme tekniği, gıda teknolojisi, depolama ve taşıma alanlarında görülen gelişmeler sonucu daha çok tanınan, üretimi ve tüketimi yıldan yıla artan bir meyve durumuna gelmiştir. Nar meyve ve bitkisinin ilaç, boya, mürekkep, yağ, hayvan yemi, tanen, pektin, sirke gibi ürünlerin sağlanmasında hammadde olarak kullanılması nedeni ile de bir endüstri bitkisidir. Ülkemizin hemen hemen her bölgesinde nar yetiştiriciliği yapılmaktadır. Son yıllarda nar ihracatında önemli artışlar kaydedilmektedir.

Ülkemiz narın anavatanı sınırları içinde olması nedeni ile önemli ölçüde çeşit zenginliğine sahiptir. Tropik iklimlerde herdemyeşil olan nar, subtropik iklim koşullarında kışın yaprağını döker. Nar genellikle doğada çalı formunda gelişir. Genellikle 2. ve 3. yıldan sonra verime başlar. Ekonomik verim ise 5. ve 6.yıldan sonra alınabilir. Yazları uzun ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı geçen bölgeler nar yetiştiriciliği için uygundur. Nar bitkisi meyvelerini olgunlaştırabilmek için uzun bir  sıcaklık dönemi ister.

Toprak ve iklim koşulları yönünden çok seçici olmayan nar yetiştiriciliği sırasında karşılaşılan önemli sorunların başında; meyvelerin zararlanmasına, ürün ve kalite kaybına yol açan hastalık ve zararlılar gelmektedir.

Hastalanan meyveler ağaç üzerinde ya mumyalaşarak asılı kalmakta ya da çürüyerek yere dökülmektedirler.

Kahverengi Leke Hastalığı

(Alternaria Alternata)

Hastalık ilkbaharda genç yapraklar çiçek ve küçük meyvelerde görülür. Yapraklarda küçük, koyu renkli, düzensiz ve koyu renkli lekeler oluşur.

Hastalık ilerledikçe bu lekeler genişler, yaprakların yarıya yakın bir kısmını enfekte eder.

Hastalık çiçek ve küçük meyveleri de enfekte eder.

Genellikle kaliksten (meyve tacı) başlayan koyu kahverengi büyük lekeler şeklinde simptom oluşturur. Kabuk kuru mat bir görünüm alır.

Gelişme geriler. İleri dönemlerde kabuk çatlamaları ortaya çıkar.

Mücadelesi

-Çiçek tomurcukları belirginleşmeye başladığında,

-Taç yapraklar dökülünce,

-Meyveler yarı büyüklüğe ulaşınca yapılacak fungusit uygulamaları başarılı sonuçlar vermektedir.

Ağaç üzerinde kalan yada yere dökülen enfekteli meyvelerin toplanması, sık dikim yapılmaması, bahçede iyi bir havalanmanın sağlanabilmesi için gövde sayısının fazla olmaması ve budama yapılması da hastalıkla mücadelede önemlidir.

Coniella granati meyve çürüklüğü

Hastalık meyveleri enfekte eder. Kabuk üzerinde düzensiz, sert birçok siyah nokta şeklinde leke bulunur. Bu lekelerin etrafı kalın koyu renkli bir hale ile çevrilidir.Siyah nokta şeklindeki lekeler bu halenin içinde yer alır ve düzensiz şekilde dağılmıştır.

Hastalığın şiddetine ve nar çeşidine göre aynı meyve üzerinde çok sayıda leke gelişir.

İklim koşulları ve çeşit duyarlı olduğunda tüm kabuk yüzeyi bu lekelerle kaplanabilir.

Mücadelesi

-Tam çiçeklenme döneminde,

-Meyveler fındık iriliğine gelince,

-Meyveler 1/3 iriliğine ulaşınca,

-Meyveler yarı büyüklüğüne gelince yapılacak fungusit uygulamaları önerilmektedir.

Bakır hidroksit etkili maddeli fungusitlerin kullanılması uygundur. Kültürel tedbirlere uyulması da hastalıkla mücadelede oldukça önemlidir.

Aspergillus Meyve Çürüklüğü

(Aspergillus Niger)

Meyve kesildiğinde tüm meyve içinin siyah renkli fungus ile kaplandığı görülür.

Hastalık meyve olgunlaşma dönemine yakın daha çok görülür. Depolanan narlarda da önemli bir sorundur. Kalikse  yakın meyve üzerinde önce renk açılması görülür. Enfekte olan bölgede kabuk yumuşar. Sulu bir görüntü alır. Enfekteli bu kısma çürükçül böceklerinde gelmesi ile hastalık hızla ilerler.

Penicillium ve Trichoderma Meyve Çürüklükleri

Genellikle kaliksteki (meyve tacı) herhangi bir böcek zararından sonra görülen çürümelerdir.

Depolanan narlarda asıl meyve çürümelerine yol açarak zarar oluştururlar.Meyve dıştan sağlam görünse de içi açıldığında tamamen çürümüş olduğu görülür.

Gövde Zamklanma  Hastalığı (Phytophthora Sp.)

Hastalık etmeni toprak kaynaklı bir fungustur.  Ağır, su tutan drenaj problemi olan yerlerde hastalık daha zararlıdır. Özellikle toprağa yakın olan kökboğazında önce kabukta kuruluk görülür. Daha sonra kabuk dokusu çatlar.

İletim demetleri fungusun enfeksiyonu nedeni ile tıkanır, kahverengileşir. Ağaçta sararma ve gelişme geriliği başlar. Şiddetli enfekte olan bitkiler kurur.

Gövde Zamklanma  Hastalığı Mücadelesi

Salma ve çanak usulü sulama yapılmamalıdır. Karık usulü ve damlama sulama tercih edilmelidir. Sulama sırasında kökboğazı ve gövdenin ıslanmaması önemlidir. Sulama ve yağmur suları hasta ağaçların olduğu bölgeden sağlam ağaçların olduğu bölgeye taşınmamalıdır.

Derin dikimden kaçınılmalıdır. Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde bahçe tesis edilmemelidir.

Toprağa bol organik madde verilmelidir.

Ağaçların hızlı sürgün faaliyeti gösterdiği ilkbahar, yaz ve sonbahar sürgün dönemlerinde 200 g/100 L su dozunda fosetyl-Al etkili maddeli ilaçlardan birisi ile ilaçlama yapılmalıdır.

Yosun oluşumu

Yosun oluşumu daha çok besin maddesi yönünden fakir olan yerlerde, ağır bünyeli topraklarda, sık dikim yapılmış yada fazla gövde gelişimi olan bakımsız bahçelerde sorun olmaktadır.

Mücadelesi

Bakırlı ilaçlamalarla yosun gelişimini engellemek mümkündür. Kış ve ilkbahar aylarında gövde ve dalların %1’lik bordo bulamacı veya bakır içerikli diğer fungusitlerle  iyice yıkama seklinde ilaçlanması ile yosun gelişimini önlemek mümkündür.

Meyve Çatlamaları

Narda meyve çatlaması genellikle olgunluk döneminde ortaya çıkmakta ve olgunluk ilerledikçe çatlamış meyve miktarı da artmaktadır. Bu sorundan dolayı yüksek miktarda verim kaybı olabilmekte, hatta  meyve çatlaması nedeni ile ürünün yarısı bile kaybedilebilmektedir. Meyve çatlaması, kabuğun, iç gelişme basıncına dayanamayıp ani şekilde yırtılmasıyla oluşmaktadır.

Başlıca Meyve Çatlama Nedenleri;

Çeşit özelliği,

• Hasadın geciktirilmesi,
• Olgunluk zamanı düzensiz ve aşırı sulama,
• Kabukta güneş yanıklığı,
• Kabukta fiziksel zararlanmalar,
• Derim zamanındaki yağışlar,
• Bitki beslemede dengesizlik,
• Yüksek gece-gündüz sıcaklık farkı,
• Kuraklık ardından esen sıcak rüzgarlar,
• Erken kar yağması ile hava sıcaklığının ani şekilde düşmesi,
• Bazı hastalıklar ve zararlılar

Meyve çatlamasına karşı öneriler

• Çatlamaya dayanıklı veya erkenci çeşit kullanılması,
• Düzenli ve yeterli sulama yapılması,
• Hasadın zamanında ve birkaç defada yapılması,
• Hasad öncesi GA3 uygulaması,
• Meyvelerin güneş ışığından korunması,
• Aşırı azot gübrelemesinden kaçınılması,
• Sert budama yapılmaması
• Dengeli gübreleme

Güneş Yanıklığı

Olgunluk zamanı özellikle koyu renkli nar meyvelerinde gün boyu aşırı ışıklanma nedeniyle meyvenin güneşe bakan kabuk yüzeyi yanmaktadır. Yanmış bölge tamamen siyah bir renk almakta ve zamanla bu bölge üzerinde küçük çatlaklar oluşmaktadır.

Güneş yanıklığının önlenmesi için meyvelerin güneşe bakan yüzeyleri kağıt ile kapatılmakta veya torbaya alınmaktadır. Bu uygulamanın yapıldığı bahçelerde hastalık ve zararlı mücadelesi çok dikkatli yapılmalıdır. Bu uygulama özellikle Unlubit’in gelişimi için uygun ortam hazırlamaktadır.

Dolu Zararı

Vejetasyon dönemi içinde oluşan dolu yağışı ağacın tüm organlarında zarar oluşturmaktadır. Genellikle doludan en çok etkilenen kısım meyvelerdir.

FİTOTOKSİTE

Narlarda Tespit Edilen Önemli Zararlılar

1. Harnup Güvesi (Ectomyelois Ceratoniae Zell.)
2. Akdeniz Meyvesineği (Ceratitis Capitata Wied.)
3. Nar Yaprakbiti (Aphis Punicae Passerini)
4. Turunçgil Unlubiti (Planococcus Citri Risso)
5. Nar Beyazsineği (Siphoninus Phillyreae Haliday)
6. Ağaç Sarıkurdu (Zeuzera Pyrina L.)
7. Ekşilik Böcekleri (Carpophilus Spp.)
8. Kubbeli Böcekler (Bostrychus Sp.)

Harnup güvesi:

Birçok meyvede zararlıdır.

• Kelebekleri gri, küf renginde ve 8-10 mm büyüklüğündedir.
• Zararlı, yumurtalarını ben düşme dönemindeki, özellikle güneş gören meyvelerin meyve tacına (kaliks) genellikle tek tek bırakır.
• Zararlı, kışı kabuk altı veya meyvede larva olarak geçirir.
• Larva pembemsi yapıda ve baş kahverengidir.
• Yılda, 4-5 döl verir.

• İlk kelebekler nisan ayından itibaren görülür.
• Bu dönemde zarar söz konusu değildir (çiçekte).
• Harnup güvesi, Nar’ın çürümesine ve pazar değerinin düşmesine neden olur.

• Yumurtadan çıkan larvalar, önce meyve tacında daha sonra, meyveye girerek tanelerde beslenir ve çürütür.

• Zarar görmüş Nar’ın kabuğunda önce kahverengileşme ve çökme olmakta, daha sonra ise meyvenin tamamı çürümektedir.

Akdeniz Meyvesineği:

• Kanatlar üzerinde siyah ve kahverengi şeritler bulunur.
• Birçok meyvede zararlıdır. Sinekleri 4-6 mm boyunda olup, sarımsı kahverengidir.

• Yumurta, ben düşme dönemindeki meyve kabuğunun altına bırakılır.
• Larvası, kirli beyaz renkli ve bacaksızdır.
• Yılda 7-15 döl verir.

• Akdeniz meyvesineği’nin larvaları, nar tanelerinde beslenerek meyvenin zamansız olgunlaşıp dökülmesine ve çürümesine neden olur.
• Zarar görmüş narların dış kabuğunda yumuşama ve çöküntü meydana gelir.

• Kışı, toprakta pupa veya ağaç üzerindeki meyvelerde larva olarak geçirir.

Harnup Güvesi ve Akdeniz Meyvesineği İle Mücadele:

Kültürel önlemler:

• Nar bahçesinde zararlının diğer konukçuları mümkünse yetiştirilmemeli,
• Ben düşme döneminden itibaren yere dökülen meyveler toplanarak, imha edilmelidir.

Nar Yaprakbiti:

• Monofag bir zararlıdır.
• Sarımsı yeşil renkli ve oval yapılı küçük böceklerdir.
• Bunlar yaprak altında, sürgün uçlarında, çiçek ve meyvelerde koloni halinde bulunur.
• Temmuz ayından itibaren yaprakbiti yoğunluğu azalır.

• Zararlı, özellikle sık dikim yapılmış, budanmayan, rutubet oranı yüksek ve doğal dengesi bozulmuş bahçelerde sorun olmaktadır.
• Yaprakbiti narın yaprak, sürgün, çiçek ve meyvelerinde özsuyu emerek beslenir.
• Salgıladığı sıvı madde ile de, fumajine (siyah küf) neden olmaktadır.
• Yoğun fumajin nedeni ile, fotosentezi engelleyerek bitki gelişimini zayıflatır.

• Çiçek dökümüne neden olur.
• Ürünün kalitesini ve pazar değerini düşürür.

Turunçgil Unlubiti:

• Polifag bir zararlıdır.
• Üzeri beyaz mumsu toz ile kaplıdır.

• Boyu, 3-5 x 1,5-2 mm’dir.
• Unlubit, narlarının meyve tacında veya meyvelerin birbirlerine değdiği yerlerde beslenerek, genç meyvelerin dökülmesine neden olur.
• Emgi sırasında salgılanan tatlımsı madde (fumajin) nedeniyle ürünün kalitesi ve pazar değeri düşmektedir.
• Unlubitin turunçgillerdeki biyolojik mücadelesinde, doğal düşmanlar başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.

Cryptolaemus montrouzieri

Unlubite karşı gelişi güzel yoğun ilaç uygulamalarından kaçınarak, dostlarımızı koruyalım.

Nar Beyazsineği:

• Başta nar olmak üzere armut, alıç, şeftali, elma gibi meyvelerde zararlıdır.
• Erginlerde, vücut limon sarısı renkte ve kanatları şeffaftır.
• Zararlı, kışı ergin dönemde geçirir.
• Beyaz sinek ilk erginleri, nar yaprakları çıkmaya başladığında görülür.

• Zararlı, yaprakta beslenerek fumajine neden olmaktadır.
• Yavaş hareket eden erginlerin bulundukları yaprak yüzeyi ve üzerleri beyaz toz şeklindeki mumsu bir madde ile kaplıdır.
• Narlarda farklı beyazsinek türleri de zarar yapar.

(Acaudaleyrodes racjipora,     Aleurothrixus floccosus, Bemisia argentifolii, B. tabaci ve Dialeurolobus pulcher gibi.)

Dialeurolobus pulcher

Nar yaprakbiti, Unlubit ve Nar beyaz sineği ile Mücadele

Kültürel önlemler:

• Temiz fidan kullanılmalı,
• Dikim aralığı sık olmamalı ve her yıl düzenli budanarak, bahçe içerisinde iyi bir hava sirkülasyonu sağlanmalı,
• Hassas konukçuların nar bahçesinde yetiştirilmemesine özen gösterilmeli,
• Yoğun ilaç uygulamalarından sakınılmalıdır.

Ağaç Sarıkurdu:

• Birçok meyvede olduğu gibi narda da zararlıdır.
• Kelebekler iri yapılı ve beyaz renkli olup, kanatlar üzerinde siyahımsı noktalar bulunur.
• Larva, açık sarı renkli olup, üzeri siyah noktalıdır.
• Yılda 1 döl verir.

• Larvalar, önce sürgünlerde beslenir, daha sonra ise dal ve gövdelerde galeri açarlar.
• Larva giriş deliklerinden yoğun bitki özsuyu akışı olmaktadır.
• Kelebekler, mayıs sonu ile eylül ayı arasında görülür.
• Yumurtalarını, kabuk ve çatlakların arasına, açtıkları galerilere tek tek veya grup halinde bırakır.
• Daha çok yaşlı, bakımsız ve taban suyu yüksek (stresli) bahçelerde sorun olmaktadır.
• Kışı, gövde ve dallarda açtıkları galerilerde larva olarak geçirir.

Mücadelesi:

Kültürel önlemler:

Budama sırasında veya mevsim boyunca yapılan kontrollerde, bulaşık dallar kesilerek imha edilmeli, Gövde ve dallardaki galerilere tel sokularak veya insektisit (DDVP-dichlorvos) enjekte edilerek, larvalar öldürülmelidir.

Ekşilik Böcekleri:

• Genellikle siyah renkli olup, bazı türleri kahverengidir.
• Larvalar, sarımsı renkli ve 5-7 mm boyundadır.
• Erginler, nisan ayı başından itibaren görülür.
• Narlarda temmuz ayından itibaren zarar söz konusudur.
• Zararlı, nemli ortamlardaki meyve artıkları, yaprak altı ve kırıntılar arasında ergin halde kışı geçirir.
• Ekşilik böcekleri, doğal olarak veya bir nedene (dolu, arı, kuş ve fare zararı vb.) bağlı olarak yaralanmış narlarda  beslenir.
• Zarar görmüş narlarda ekşime ve çürüme olduğundan, ürünün pazar değeri yoktur.
• Zararın olmadığı bahçelerde, yaralanmış nar meyveleri düşük fiyattan da olsa alıcı bulmakta veya meyve suyu olarak değerlendirilmektedir.

Mücadelesi:

Kültürel önlemler:

• Taban suyu yüksek arazilere bahçe tesis edilmemeli,
• Hasat sonrası yere dökülmüş veya ağaç üzerinde kalmış meyveler toplanarak imha edilmeli,
• Her yıl düzenli budama yapılarak, budama artıkları bahçede bırakılmamalıdır.

Kubbeli Böcekler:

• Vücut silindir şeklinde ve başları iri yapılı böceklerdir.
• Odun delenler diye de isimlendirilir.
• Meyve ve asmalarda zararlı olan türler, siyah ve üzerlerinde beyaz lekeler bulunur.
• Zararlı  erginleri canlı dal ve dalcıklar ile beslenirken, larvaları ölü odunları deler.
• Bitkinin odun dokusunu kemirerek, toz haline getirirler.
• Özellikle ormana yakın veya dengesi bozulmuş bağ ve meyve alanlarında, bazı türler yoğunluk oluşturarak zararlı  olur.
• Zararlı, narların dal ve dalcıklarında delikler açarak odun dokusuna girer ve beslenme sırasında yoğun talaş çıkarır.

Mücadelesi:

Kültürel Önlemler:

• Budama artıklarının bahçede bırakılmaması,
• Talaş çıkışı ve zararlı giriş deliği görülen dal ve dalcıklar kesilerek, toplanmalı ve imha edilmelidir.

Bu zararlı türlerin dışında, Yaban Arıları (Eşek arısı) ile Adi (ev) Serçe ve Limon Sıçanı da, narlarda önemli zararlar meydana getirmektedir.

Fare zararı

Serçe zararı

Arı ve Ekşilik böceği zararı

Bekir RÜZGAR

Ziraat Mühendisi

Antalya Tarım İl Müdürlüğü

Kaynak:Adana Z.M.A.E.

H. PALA  ,    E. CANIHOŞ

Tarim Kütüphanesi