Tarım Kütüphanesi

MEYVE BAHÇESİ TESİSİ

Bu dersimizde de bir meyve bahçesi kurarken göz önünde bulundurulması gereken şartları ve fidan dikim işlerini öğreneceğiz.

Meyve ağaçları dikildikleri plantasyonlarda toprağın tür ve çeşit özelliklerine bağlı olarak çok uzun yıllar muhafaza ederler. Kurulurken yapılacak hatalar, uzun yıllar sonra ortaya çıkacağından, kaybolacak ürün hem üretici hem de milli ekonomi yönünden önemlidir. Bu sebeple bir yerde meyve bahçesi kurarken hataya düşmemek için şu hususları göz önünde bulundurmamız gerekir.

A) Meyve bahçesi kurulacak yerin seçimi

B) Meyve türlerinin döllenme biyolojileri

C) Ekonomik ve kültürel şartlar

D) Fidanların dikim işlemleri

E) Dikilecek çeşitler ve anaçlara göre dikim mesafeleri

A. MEYVE BAHÇESİ KURULACAK YERİN SEÇİMİ

Herhangi bir yere dikilen meyve fidanının tutması, gelişmesi ve meyveye yatması, her yıl muntazam ürün vermesi, çeşit özelliklerini göstermesi ve her yönüyle başarılı bir meyvecilik yapılması için etkili temel faktörler;

a) Ä°klim,

b) Yer ve yöney,

c) Topraktır.

Meyve tür ve çeşitleri, iklim istekleri bakımından oldukça önemli farklar gösterirler. İklim faktörlerine yeterince müdahale yapılmadığı için, yetiştirilecek meyve tür ve çeşitlerini o yerin iklim isteklerine göre tespit etmek gerekir. Meyvecilikte dikkat edilecek iklim özellikleri şunlardır:

1. İlkbaharda meydana gelen geç donların tarihleri,

2. Kış aylarında meydana gelen en düşük sıcaklıklar ve süreleri,

3. Yaz aylarında meydana gelen en yüksek sıcaklıklar,

4. Yıllık sıcaklık ortalaması,

5. Yıllık yağış toplamı ve yağışların mevsimlere göre dağılımı.

Nem

Toprakta Nem: Meyvenin şekil, irilik, kalite ve rengi üzerine etkilidir.

Havada Nem: Düşük ise dişicik tepesindeki sıvının kurumasına sebep olur ve polen tozları çimlenemez. Ayrıca meyvelerde silkmeye sebep olur. Yüksek nispi nem meyvelerde paslanmaya ve mantari hastalıkların yayılmasına sebep olur.

Şekil 1. Bir yaşlı meyve bahçesi

Işık

Bitkilerin hayati faaliyetlerini devam ettirmeleri için güneş ışığında bulunan bütün ışınların bulunması gerekir.

Sis-Dolu-Tipi ve Åžiddetli Karlar

Hakim Rüzgarlar ve Korunma: Rüzgarların bilhassa döllenme ve toprağın havalanması yönünden faydaları vardır. Yapılacak rüzgar kıran tesislerinin etki derecesi, bu tesisin yüksekliği ve hava geçirgenliğine bağlıdır.

Yer ve Yöney

Yer: Bazen yerel iklim şartları o derece büyük değişikliklere sebep olur ki, içinde bulundukları ana iklim bölgesinde yetişmeyen meyve tür ve çeşitleri bu yerel iklimde normal olarak yetiştirilebilirler. Topografik bakımdan meyve bahçesi tesisi için en uygun yerler, etraftaki araziden kısmen yüksek ve hava drenajı iyi olan yerlerdir. Soğuk hava yukarıdan aşağıya doğru aktığı için, böyle yerlerde don tehlikesi çok azdır.

Toprak: Toprak meyve ağaçlarının büyümeleri, verimlilikleri, kalitesi ve depolama özellikleri üzerine etkili olan bir faktördür. Genel olarak derin, nemli ve geçirgenliği iyi olan kolay işlenebilir, humusça zengin olan topraklar en uygun bahçe topraklarıdır. Meyve bahçesi kurarken özellikleri yönünden üzerinde durulması gerekli hususlar şunlardır:

1. Toprak tipleri

2. Toprak tipleri ve taban toprağının özellikleri

3. Taban suyunun yüksekliği

4. Toprak reaksiyonu (pH) ve tuzluluk

5. Toprak yorgunluÄŸu

Toprak Tipleri

a. Kayalıklar: Meyveciliğe pek uygun değildir.

b. Taşlı ve çakıllı topraklar: Fazla toprak ihtiva ediyorlarsa iyi sulama ve kuvvetli gübreleme ile meyvecilik yapılabilir.

c. Kumlu topraklar: Kolay işlenebilir, su tutmayan topraklarıdır. Tamamen kumdan ibaret oldukları zaman meyveciliğe yaramazlar.

d. Killi topraklar: İyi drene edilen organik gübreleme ile meyvecilik yapılabilir.

e. Kireçli topraklar: Killi toprağın özelliklerine çok benzer, kireç oranına göre farklı meyveler yetiştirilebilir.

f. Tınlı topraklar: Meyvecilikte en makbul topraklardır.

g. Humuslu topraklar: Kolay işlenebilirler. Meyveciliğe çok uygun topraklardır.

Toprak derinliği ve taban toprağının özellikleri: Meyve ağaçlarının kökleri tür ve çeşit özelliğine bağlı olarak 1-8 m arasında uzar. Ancak en az 1 m aynı profile sahip toprak meyvecilik için gereklidir.

Taban suyu yüksekliği: Toprak yüzeyine yakın kök yapan meyve ağaçları için 1 m, diğerleri için ise 2 m’den daha yukarı çıkması istenmez.

Toprak reaksiyonu ve tuzluluk: Toprak reaksiyonu pH ile gösterilir. Meyve ağaçlarının önemli bir kısmı pH 6-8 arasında başarı ile yetiştirilirler. Tuzların toprakta yığılmaları tuzlulaşmaya sebep olur.

Toprak yorgunluğu: Uzun yıllar aynı bahçede bir tek meyve türünün yetiştirilmesi sonucu, her türlü teknik ve kültürel şartlar yerine getirilse de iyi gelişmedikleri görülür.

Şekil 2. Gelişmekte olan bir bahçe

B. MEYVE TÜRLERİNİN DöLLENME BİYOLOJİLERİ

Birçok meyve tür ve çeşidinde ağaçların ürün verebilmeleri için mutlaka yabancı tozlanmaya ihtiyaç vardır. Meyve ağaçları bol çiçek açtıkları halde çok az meyve bağladıkları, hatta hiç meyve yapamadıklarına dair şikayetlere sık sık rastlanır. Böyle hallerde ilk akla gelecek husus iyi dölleyici çeşit eksikliğidir.

Meyve türlerinden elma, armut, kiraz, erik, badem çeşitlerinde tozlanma problemi vardır. Bazı hallerde fındık, ceviz, kestane ve zeytinlerde de yabancı döllenme ürünü arttırmaktadır. Genel olarak ayva, kayısı, şeftali (J.H. hale hariç) ve nektarinler yabancı tozlanmaya ihtiyaç duymazlar. Kendine kısır çeşitlerle meyve bahçesi kurarken mutlaka dölleyici çeşit dikmek gerekir. Dölleyici çeşit oranı genel olarak 1/9 olmalıdır. Dölleyici çeşit seçerken dikkat edilecek hususlar şunlardır:

1. Dölleyici ve döllenecek çeşit aynı zamanda çiçek açmalı,

2. Dölleyici çeşit bol miktarda çiçek tozu meydana getirmeli,

3. Dölleyici çiçek tozlarının çimlenme gücü yüksek olmalı,

4. Dölleyici çeşit ticari değerde olmalı,

5. Dölleyici çeşit periyodisite göstermemeli,

6. Dölleyici çeşidin, döllenecek çeşitle aynı yaşta çiçeklenmeye başlaması gerekir.

C. EKONOMÄ°K VE KÃœLTÃœREL ÅžARTLAR

Ekonomik şartların başında ulaştırma ve pazar imkanları gelir. Ulaştırma imkanları elverişli olamayan yerlerde bahçe kurarken, kurutmalık ve işlenebilir çeşitlerin seçilmesi gerekir. Pazara yakın yerlerde pazar isteklerine ve ekolojik şartlara göre her türlü meyve yetiştirilebilir.

Kültürel şartlarda ise sulama imkanları, gübre ve işçi temini, mücadele ve depolama tekniğini içerir.

D. DİKİLECEK ÇEŞİTLER VE ANAÇLARA GöRE DİKİM MESAFELERİ

Uygun bir meyve fidanında (uygun bir anaç üzerinde) aranan özellikler şunlardır:

1. İsmine doğru olması

2. Uygun anaç üzerine aşılı olması

3. Fidan bir yaşında olmalı

4. Çeşidin ve anacın gerektirdiği boyda ve kalınlıkta olmalı

5. Gövde düzgün ve pişkin, gözler iyi teşekkül etmiş olmalı

6. Aşı yeri kapanmış olmalı

7. Bol saçak köklü olmalı ve her yöne dağılmalı

8. Hastalık ve zararlılardan ari olmalı

E. FÄ°DANLARIN DÄ°KÄ°M Ä°ÅžLERÄ°

a) Bahçe yerlerinin dikime hazırlanması: Meyve bahçesi kurulacak yer yeni bir arazi, diğer ürünlerin yetiştirildiği bir yer veya eski bir meyve bahçesi olabilir. Böyle yerleri tek tek incelersek ne zaman meyve bahçesi kurulacağını daha iyi anlarız.

1. Fundalık arazide meyve bahçesi kurmak: Bir yıl sürülerek tarla ekilir. O yıl meyvecilikte kullanılmaz.

2. Orman açmaları: Meyve bahçesi kurmak için iki yıl tarla bitkileri ekilir, üçüncü yıl meyvecilikte kullanılır.

3. Eski meyve bahçeleri: En az 2 yıl tarla bitkilerine ayrılır. Tür değiştirilerek meyvecilik yapmak faydalıdır

4. Bataklık ve turbalar: Kurutulan arazi iyi drene edilirse, iki yıl tarla bitkilerinden sonra meyvecilik yapılabilir.

5. Tarla yerine meyve bahçesi kurma: Toprak hazırlığı yapılır. O yıl meyvecilik yapılabilir.

Çizelge 1. Kullanılacak anaçlara göre meyve fidanlarının ortalama dikim aralıkları (m).

b) Toprak tesviyesi: Sulama, toprak işleme, gübreleme, mücadele ve hasat işlemlerinin daha kolay yapılabilmesi için, tesviye edilmiş bir bahçeye ihtiyaç vardır. Tesviye edilecek yerin büyüklüğü ve tesviye işinin durumuna göre bel, döner pulluk, tesviye bıçağı veya skrayper ile tesviye yapılır. Böylece arazi istenilen şekle sokulmuş olur.

c) Bahçenin çevrilmesi: Yeni dikilen fidanların hayvanlardan korumak, arazinin çevresini belirlemek ve rüzgarların etkisini azaltmak için arazi çevirmesi yapılır. Ekonomik durum veya amaca göre kullanılacak malzemeler şunlardır:

1. Dikenli teller,

2. TaÅŸ duvarlar,

3. Kuru veya yeşil çitlerdir.

d) Dikim şekilleri: Düz arazilerde genellikle kare, dörtgen, satranç ve üçgen dikim uygulanır. Meyilli arazilerde terasların eğrilerine paralel şekilde kontur dikim uygulanır.

Belirli bir alana dikilecek fidan miktarının hesabı:

Dikim Alanı

Kare ve dörtgen şekillerde: = Fidan Miktarı

Sıra Üzeri x Sıra Arası

Dikim Alanı

Üçgen şekilde: = Fidan Miktarı

Sıra Üzeri x Sıra Arası

e) Fidan yerlerinin işaretlenmesi ve fidan çukurunun açılması: Dikimden önce fidanların geleceği yerler dikim kazıklarıyla işaretlenir. Bu amaçla ilk olarak bir ip alınır. Bu ipin üzeri ağaçlara verilecek aralığa göre renkli bezlerle veya iplerle işaretlenir. Bundan sonra ip bahçenin üst kenarına düzgün bir şekilde gerilir. Bu hat çekilirken, sıra arası uzaklığın yarısı kadar olmak üzere bahçe sınırından içeriye girilir. İpteki işaret yerlerinin toprak üzerine düştükleri yerlere birer kazık çakılır. Bundan sonra ip kaldırılır ve daha önce çekilen ipe tam dikey gelecek şekilde tarlanın yan tarafına çekilir. Bu kısım da aynı şekilde işaretlenir.

Şekil 3. Dikim tahtası ile fidan dikimi

Daha önce işlenmiş ve kirizma edilmiş topraklarda, dikimden bir hafta önce veya hemen dikim sırasında fidan çukurlarını açmak gerekir. Fidan çukurları açıldıktan sonra ikinci bir işaretleme yapmamak için, çukurlar açılmadan önce dikim tahtasıyla işaretleme yapılır.

Dikim tahtası 1.5 metre uzunlukta, birbirinden eşit aralıkta, üç kertiği olan bir tahta latadır. Çukur açılmazdan önce bu latanın ortadaki kertiği daha önce yapılmış olan işaretlemede çakılmış olan kazığın üzerine geçirilir. İki uçta kalan iki kertiğe birer kazık çakılır. Bundan sonra ortadaki kazık çıkarılarak çukur açılır. Dikim sırasında dikim tahtası başlardaki kazıklara göre yerleştirilince, ortadaki kertik fidanın dikileceği yeri gösterir.

Şekil 4. Sık dikilmiş meyve bahçesi

Fidan çukuru açılırken üstten çıkan işlenmiş toprak çukurun bir yanına, alttan çıkan toprak ise karşı yanına konur. Fidan çukurları genellikle 50-70 cm genişliğinde ve 50-70 cm derinliğinde açılır. Büyük kuruluşlarda çukur açma giderlerini azaltmak için, traktöre monte edilen çukur açma burguları kullanılır.

f) Fidanların dikimi: Fidanlar dikilmeden evvel budanırlar. Buna dikim budaması denir. Bu budama ile fidanların söküm sırasında ezilen, kopan, yaralanan kökleri kesilir. Birbirinin üzerine gelen kökler çıkarılır. Fidanda eğer dallanma varsa mutedil iklimlerde dikimde, karasal iklimlerde (yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı iklimler) gözler şişmeden yere bakan ikinci göz üzerinden budanırlar. Bu, fidana ileriki devrelerde istenilen şekli vermeye yardımcı olur. Fidanı yerine dikerken, dikim tahtası daha önce çakılmış olan yan kazıklara oturtulur. Böylece tahtanın ortasındaki oyuk fidanın yeri olur. Fidanın aşı yerinden 10 cm kadar yukarıya gelen kısmı oyuğa çakıştırarak toprak doldurmaya başlanır. önce üst toprak, sonra da alt toprak çukura doldurulur. Doldurma sırasında ve sonunda, tavsiye edilen dozda gerekli gübre atılır, iyice sıkıştırılır ve hemen sulama yapılır.

g) Fidanların dikim zamanı: Genel olarak fidanlar Aralık’tan Mart ayı sonuna kadar dikilebilirler. Kışları çok sert geçmeyen veya toprağın karla örtülü bulunması sebebiyle toprağın derinlerine kadar donmadığı yerlerde sonbahar dikimi yapılır. İlkbaharda yapılacak dikimler bilhassa geç kalınırsa çok tehlikelidir, fidanların tutma oranı düşer.

ÖĞRENDİKLERİMİZİ KONTROL EDELİM

Meyve bahçesi tesisi ile ilgili bilgiler verildi. Şimdi de konu ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplandırmaya çalışalım.

SORULAR

1. Meyve bahçesi yeri seçilirken aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz?

A) Toprak

B) Yer ve Yöney

C) Ä°klim

D) Gübreleme

E) Hepsi

2. Aşağıdakilerden hangisi dölleyici çeşitte aranan özelliklerden değildir?

A) Dölleyici çeşit bol miktarda çiçek tozu meydana getirmeli

B) Dölleyici çeşit ticari değerde olmalı

C) Dölleyici çeşit periyodisite göstermemeli

D) Dölleyici çeşit başka bir türden olmalı

E) Hiçbiri

3. Bir meyve bahçesinde dölleyici çeşit oranı en az ne olmalıdır?

A) 1/5

B) 1/10

C) 1/3

D) 1/9

E) Hiçbiri

4. Dikim aralıklarını hangi faktörler belirler ?

A) Toprak

B) Çeşit

C) Anaç

D) Dikim sistemi

E) Hepsi

5. Aşağıdakilerden hangisi iyi bir fidanda aranan özelliklerden değildir ?

A) İsmine doğru olması

B) Gövde düzgün ve pişkin, gözler iyi teşekkül etmiş olmalı

C) Bol saçak köklü olmalı ve her yöne dağılmalı

D) Hastalık ve zararlılardan ari olmalı

E) Hepsi