Tarım Kütüphanesi

MANDALARDA DÖL VERİMİ VE MALAK YETİŞTİRME

Ekonomik bir hayvancılık döl veriminin düzenli olması ile mümkündür. Yavru vermeyen bir dişi hayvan süt de vermez. O halde boş yere yem tüketir. Aynı durum mandalar için de geçerlidir. öyle ise döl verimine önem vermeliyiz. Yavruların iyi bakımı ve beslenmesi demek, ileride verimli bir ergin manda elde etmek demektir.

İyi bakım ve besleme nasıl olur? Şimdi bunları ele alıp inceliyoruz.

DİŞİ MANDALAR GEÇ KIZGINLIK GöSTERİR

Düvelerin 15 - 16 aylık düve iken kızgınlık gösterdiğini söylemiştik. Mandalar ise geç gelişir. Bir dişi manda 30 - 36 aylık olunca boğaya verilmektedir.

Aslında dişi mandanın iki yaşında iken boğaya verilmesi mümkündür. Boş yere bekleyip, bir adet yavru eksik almamalıdır.

Boğalar da 20 - 21 aylık olunca aşıma başlatılmalıdır. Çünkü bunlar 5 - 6 yaşına gelince yönetimi zor, azgın hayvanlar oluyorlar. En iyisi erken aşıma başlatıp, erken son vermektir.

BOĞA ADAYLARINA öZEL BAKIM

Hangi malaklar boğa olarak ayrılmalı?

Tabii doğum ağırlığı en fazla olanlar. Anasının süt verimi en yüksek olanlar. Vücut yapısı kuvvetli olanlar. Bunlar süt ile büyütme döneminde özel bakım ve beslemeye alınır. Yemlerin kaliteli olanları ile beslenirlere. Kuru ot, kuru yonca, konsantre yemler yedirilir.

Şekil 1. Bir manda boğası.

KIZGINLIK BELÄ°RTÄ°LERÄ°

Mandalar kızgınlık dönemini oldukça sakin geçirirler. Kızgın mandanın sütü azalır, hayvan huzursuz olur. Kendine has anırma sesleri çıkarır. Dış üreme organında yumuşama olur ve iç kısmı kızarır, çara akıntısı görülür. Sık sık işeme vaziyeti alır. Başka mandaların kendi üzerine atlamasına izin verir.

KAÇIRMADAN

Doğumdan sonra dişi mandanın ilk kızgınlığını ne zaman göstereceği kestirilemez. İlk kızgınlığı gösterdiğinde hemen tohumlanmalıdır. Bu fırsat kaçırılırsa, bir daha kızgınlık göstermeyebilir. Belli olmaz, 12-16 gün sonra bir daha kızgınlık da görülebilir.

Mandanın kızgınlık süresi 24 saatten 36 saate kadar değişir. Bu süre içinde iki kere boğaya gösterilirse gebe kalma ihtimali artar.

Doğurduktan sonraki 6 ayda gebe kalmayan mandalar veteriner hekime muayene ettirilmeli, gebe kalmıyorsa damızlıktan çıkarılmalıdır.

GEBELÄ°K NASIL ANLAÅžILIR?

* Tohumlamadan sonra kızgınlık göstermez.

* Memelerde gelişme ve büyüme görülür.

* Kuyruk sokumunun iki yanında çukurlar meydana gelir.

* Gebeliğin 8-9 uncu aylarında karındaki yavrunun hareketleri anlaşılabilir.

* Gebeliğin 2,5-3 üncü ayında veteriner hekimin muayenesi ile gebelik anlaşılır.

GEBELÄ°K SÃœRESÄ° VE DOÄžUM

Mandanın gebelik süresi 315 - 346 gündür. Ortalama 320 gün sürer. Güç doğum görülmez. Doğum genellikle gece olur. İkiz doğum seyrektir.

MALAKLAR DA Ä°LGÄ° Ä°STER

Yeni doğan bir malak, sahibi tarafından bakıma alınmalıdır. önce göbek kordonu güzelce kesilmelidir. Karından 5 parmak uzaktan göbek kesilip, antiseptik bir sıvı içine daldırılır. 2 - 3 gün bu sıvıya batırılarak mikrop alması önlenir.

YALAMALI

Yeni doğan yavruyu anasının yalayıp kurulaması gerekir. Bazı mandalar bunu yapmazlar. Yavrusunu yalamayan mandanın, yalaması sağlanmalıdır. Bunun için yavrunun üzerine kepek veya kesif yem dökülebilir. Bazıları tuz dökerler. Bu doğru değil! Tuz su çekicidir, yavruyu üşütür.

Anası, yavrusunu yalamamakta direnirse, biz temiz bir bezle, havluyla veya kuru otla yavruyu güzelce kurulamalıyız.

AĞIZ SÜTÜ İÇECEK Mİ?

Elbette içecek. Ağız sütü yavrunun hakkıdır. Ağız sütünün çok zengin bir yapısı vardır. Başka hiç bir gıda bunun yerini tutamaz.

Malak 3 - 4 gün anasını emdikten sonra ayrı bir yere alınarak orada bakılır ve beslenir.

Ananın ölümü, süt vermemesi gibi nedenlerle ağız sütü verilemeyen malaklara, içine yumurta akı ilave edilen süt verilir. İlk gün 6 yumurta akı, ikinci gün 5, üçüncü gün 4, dördüncü gün 3 yumurta akı ilave edilen süt verilir. Dördüncü günden sonra yumurta akı ilave etmeye gerek kalmaz.

Şekil 2. Anasından ayrılmış malaklar.

MALAKLARI NEREDE BARINDIRALIM?

Malaklara ahır içinde, güneş alan, havadar, hava cereyanı olmayan bir yer ayırmalıdır. Çok soğuk ve çok sıcak olmamalıdır. Sıcaklık 18 derecede olursa iyi olur. Ahır zemini asla ıslak kalmamalıdır. Her malak için 2 m2 yer hesabı ile mandalar bir arada bulundurulabilir.

SÃœT Ä°LE BESLERKEN

Anasından 4 üncü günde ayrılan malak, anası sağılacağı zaman getirilip anasından emzirilir. İki meme malağa bırakılmışsa, o emerken diğer iki meme sağılır.

Malak 12 hafta süt emer. İlk altı haftada içtiği süt gün geçtikçe artırılır. İkinci altı haftada ise gün geçtikçe azaltılır. 12 hafta dolunca sütten kesilir.

MALAKLARIN ELDEN SÜT İÇİRİLEREK BESLENMESİ

Malakları beslemek için anasından emzirmek yerine elden süt içirmek tercih edilir. Elden süt içirerek istediğimiz zaman ve istediğimiz kadar süt verebiliriz.

SICACIK

Malaklara verilecek süt, vücut sıcaklığında olmalıdır. Yani 35 - 36 derece. Süt sağılır sağılmaz hemen içirilmeli veya soğumuşsa ısıtılmalıdır. Soğuk süt içirilmez mi? Hayır!.. Neden? Çünkü malaklar ishal olur. Soğuk süt zararlıdır. Elden süt içirilirken de ilk altı haftada içirilen süt miktarı giderek artırılır. Altıncı haftadan sonra da giderek azaltılır. 12 inci haftada sütten kesilir.

SÜT NASIL İÇİRİLİR?

Malaklara süt kova ile veya emzikli kova ile içirilir. Malakların buna alışması biraz zordur. Ama biraz sabır ile alıştırılabilir.

Kovadan süt içirme

Kovaya konan süte sağ el batırılır. Orta parmak biraz dışarıda bırakılır. Malak bu parmağı emzik gibi emerken sütü de içmeye başlar. Bir kaç gün içinde kendiliğinden sütü içmeye alışır.

Emzikli kovadan süt içirme

Malaklar buna daha kolay alışırlar. İlk günler biraz yardım edilirse, anasını emer gibi kova emziğinden süt emebilir.

Şekil 3. Emzikli kova ile süt içirme

Üvey anayı emdirmek

Anaları makine ile sağılan malaklar elden süt içmeye alıştırılamazsa üvey anadan emzirilerek beslenebilir. Üvey ana aynı anda 2-3 malağı besleyerek, 9 aylık laktasyon süresince 6-9 malağın beslenmesi sağlanmış olur.

Åžekil 4. Ãœvey ana emen malaklar.

MALAKLARA OT VE KARMA YEM

Ot ve yem ile yavru besleme hem faydalıdır, hem de kârlıdır. Daha 8 - 10 günlük iken malak geviş getirmeye başlar. önünde kuru ot ve karma yem olursa, onu da yavaş yavaş yer. Malak 10 günlük olunca önüne kaliteli çayır otu koymalıdır. Bu ot hem onu besler, hem de işkembesini geliştirir. Hiç de zararı yoktur. Karma yemin içinde küspeler, vitaminler ve mineraller bulunmalıdır. Aşağıda malaklar için çok yararlı bir yem reçetesi verilmiştir: