Tarım Kütüphanesi

EL DOKUSU HALI ÃœRETÄ°MÄ°

Dünya dokumacılık tarihinde, yaklaşık 3000 yıldır temel yapısı değişmeden bu güne kadar önemini saklamış tek ürün, el dokusu halıdır.

Bu dersimizde; değerli bir sanat eseri olarak sarayları, mabetleri, şatoları süslemiş olan el dokusu halıcılığı inceleyeceğiz.

HALICILIK NEREDE BAÅžLAMIÅžTIR VE YAYILMIÅžTIR

- Bu konuda kesin bilgiler olmamakla birlikte, ilk halı örneklerinin bulunduğu yerler ile, bütün halı merkezlerinin Türklerin yaşadığı ve yerleştiği yerlerde olması dikkat çekicidir.

- Ayrıca çeşitli dillerde aldığı isimlerin Türkçe ismine yakın olması, gibi bazı işaretler, halıcılığın orta Asya’dan göç eden Türk boylarıyla yayıldığını gösteren güçlü işaretlerdir.

Resim 1. El dokusu halı çok değerli bir sanat eseridir.

HALICILIKTA KULLANILAN TEZGAHLAR

Yurdumuzda halı üretiminde üç tip tezgah kullanılmaktadır.

1- Sarma tezgahlar

2- Germe tezgahları

3- Yer tezgahları

Bunların özellikleri Nelerdir?

SARMA TÄ°P TEZGAHLAR:

- Ahşap ve metal olmak üzere ikiye ayrılırlar.

- Ahşap tip ağaçtan yapılmıştır.

- Parça sayısı fazladır.

- Kuruluş ve kullanımı zordur.

- Dayanıklılık yönünden uzun ömürlü değildir.

- Metal tip ise saçtan yapılmıştır.

- Parça sayısı azdır.

- Kurulması bakımından uzun ömürlüdür.

Resim 2. Metal tezgahlar saçtan yapılmıştır.

GERME TÄ°P TEZGAHLAR

- Daha çok Hereke ve Kayseri yöresinde kullanılmaktadır.

- İpek ve Hereke halılarının dokunmasında kullanılır.

- Bunlarda ahşap ve metal olmak üzere imal edilirler.

Resim 3. Ahşap tezgahlar ağaçtan yapılmıştır.

TEZGAH YERÄ°NÄ° TESBÄ°T EDERKEN NELERE DÄ°KKAT EDÄ°LMELÄ°DÄ°R?

1 - Tezgah kurulacak yerin sağlam ve düzgün bir yer olması gerekir.

2- Işık alan aydınlık bir yer olması gerekir.

3- Nemli olmaması gerekir.

DOKUMAYA GEÇMEDEN ÖNCE YAPILACAK İŞLEMLER NELERDİR?

- Halıda ilme (düğüm) atılıp, dokumaya başlayıncaya kadar yapılması gereken bir takım işlemler vardır. Şimdi bu işlemleri görelim.

- öncelikle dokunacak halının, kalitesi ve ebatlarına göre gerekli malzemenin tespiti, hesabı ve temini gerekir.

- Bundan sonra çözgü işlemine başlanır.

ÇÖZGÜ NEDİR?

- Halı tezgahı alt ve üst leventleri arasına, halı boyunca yatay, zemine dik ve birbirine paralel olarak çaprazlama geçirilen yün, pamuk ve ipekten bükülerek imal edilmiş ipliklerdir.

- Bir diğer deyişle halının iskeletidir.

- Çözgünün çok düzgün çözülmesi gerekir. Bu sağlanmazsa dokunacak halıda bir çok hataların meydana gelmesi engellenemez.

- Çözgü tezgaha takılıp aktarılması yapılır.

- Bu işlem bittikten sonra, gücüsünün örülmesine geçilir.

GÜCÜ NEDİR?

- Çözgü tellerini paralel bir şekilde, halı kalitesine göre eşit olarak taksim eden, atkı atılırken istenilen açıklığı temin etmek için arka ve ön tellerin birbirinden ayrılmasını sağlayan bir sistemdir.

- Gücü örülmesinde çözgü ipliği kullanılır ve gücü örmeğe çözgünün sağ tarafından başlanır.

Resim 4. Çözgünün düzgün çözülmesi gerekir.

AÄžIZLIK Ä°PLERÄ°NÄ°N TAKILMASI

- Ağızlık ipi çözgü tellerinin başlangıçtaki düzgünlüğünü, zincir ve halı kiliminin dağılmamasını sağlar.

- Ağızlık ipinin takılmasına, halının ilk başlangıcında 10 cm. lik bir saçak payı bırakıldıktan sonra başlanır.

ZİNCİR (ÇİTİ) NİÇİN YAPILIR?

- Halının başlangıç ve bitimine mutlaka zincir yapılmalıdır.

- Bu halının kilim ve havlı yüzeyinin sökülmemesi için bir garanti olur.

HALI KÄ°LÄ°MÄ° NEDÄ°R?

- Kilim dokuması, halının başlangıcında zincirden sonra, bitişte ise havlu dokumadan sonra yapılır.

- Kilim dokuması, havlı dokuma kısmının dağılmaması için halı tipine göre yün, pamuk ve ipek ipliği ile yapılır.