Ülkemiz topraklarının büyük bir bölümü organik madde bakımdan fakir veya yetersiz durumdadır.özellikle, İç Anadolu Bölgesi topraklarının organik madde seviyeleri % 1’in altındadır.Tarım topraklarına çeşitli organik materyaller karıştırılarak organik madde düzeyleri artırılmaya çalışılmaktadır. Ahır gübresi bol miktarda bulunması ve uygulama kolaylığı sebebiyle bunların başında gelmektedir.
Ahır gübresi, büyük ve küçükbaş hayvanların sıvı ve katı dışkıları ile hayvanların altına serilen yataklıkların karışımlarından oluşan artığın adıdır. Ahır gübresi hem organik madde, hem de geniş mikroorganizma kapsamı ile toprağa çok yönlü yararlar sağlayan bir gübre çeşididir.
Ahır gübresinin toprağın niteliklerine etkisi kısaca şu şekilde özetlenebilir; Toprağın su tutma kapasitesini arttırır. Suyun toprak yüzeyinde bağımsızca akmasına, buharlaşmasına engel olur, zerreleri birbirine yapıştırarak toprağın su ve rüzgâr erozyonuna dayanmasına katkıda bulunur. Toprağın kolay tava gelmesini sağlar, işlenmesini kolaylaştırır. Toprak ısısını bitki gelişmesine uygun duruma getirir. Toprakların reaksiyonu (pH'sı) üzerinde etkili olmaktadır.Toprağa uygulanan ticari azotlu gübreler (bilhassa amonyum nitrat gübresi) sulama ve yağış suları ile kolayca yıkanmaktadır.Buna karşılık ahır gübresi ise, organik artıklardan oluştuğundan, bitkininin ihtiyaç duyduğu bütün elementleri (azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum ve mikro elementler) içermekte olup, özellikle en önemli bitki besini olan azotun sürekli kaynağını oluşturmaktadır. Bitkiler için ahır gübresindeki fosfor, kimyasal gübrelerdeki fosfora göre çok daha yararlıdır. özellikle kireçli topraklarda fosfor bitki tarafından yararlanılamaz şekilde tutulmaktadır. Bitkiler kimyasal gübreler şeklinde toprağa verilen fosforun genellikle % 5-30'undan yararlanabilmektedir. Ahır gübresinde bulunan organik fosfor bileşikleri ise toprakta bitki tarafından alınamaz formda tutulmaz .Ahır gübresinin toprakta yavaş yavaş mineralize ( parçalanması)olması sonucu bağımsız şekle dönüşen fosfordan bitkiler kolaylıkla yararlanırlar. Ahır gübresi organik yapısı nedeni ile toprağın havalanmasına olumlu etki yapar. Ahır gübresinin toprakta parçalanması sonucu oluşan karbondioksit ve organik asitler, bitki besin elementlerini bitkiler için yarayışlı şekle sokarlar. Ahır gübresiyle toprağa fazla miktarda mikroorganizma verilir. Böylece, toprakta biyolojik aktivite ve değişimlerin hızı artarak toprağın biyolojik verimliliği artırılmış olur.
Ahırda yada ahırdan çıkarıldıktan sonra gereken dikkat ve özen gösterilmezse, tarlaya taşınmadan çok önce ahır gübresi değerini büyük ölçüde yitirir. Yöremizde çoğunlukla tarım işletmelerinde gübre ahırın ufak bir penceresinden dışarı atılarak, yağmur ve hava koşullarının etkisinde kalacak şekilde doğrudan açıkta bırakılmaktadır. Hatta gübre yığının çatıdan akan suyun doğrudan etkisi altında kaldığı bile görülmektedir. Ahırdan çıkarılan gübre açıkta ve gevşek yığınlar şeklinde bırakıldığında bitkinin kolayca yararlanabildiği besin elementleri yıkanarak gitmektedir. Bu durum gübre yığınından sızan suyun siyah renginden anlaşılmaktadır. Hava hareketi de (gübre kurudukça) gaz şeklinde amonyak kaybını önemli ölçüde arttırır.
Yataklığın kullanılmasının asıl amacı, ahırda hayvanlar için temiz ve kuru yatacak yer sağlamaktır. Yataklık; idrarın akıp gitmesini önler, gübrenin kullanılmasını kolaylaştırır, bitki besin elementlerini adsorbe (tutarak) ederek yitmelerini önler ve gübrenin bitki besin elementleri (ahır gübresindeki toplam bitki besin maddelerinin yaklaşık yüzde ellisi sıvı dışkı içerisindedir), ile organik madde içeriklerini arttırarak gübre üzerinde olumlu etki yapar. Yataklık olarak kullanılan materyalin azot içeriği düşüktür, yataklık içeren ahır gübresi ihtimar (çürüme) ettirilmeden toprağa verilirse, ürün üzerinde olumsuz etki yapar (taze gübrede karbon / azot oranının yüksek olması bitkide azot noksanlığının ortaya çıkmasına yol açar. İhtimar sonucu gübrenin karbon/azot oranı 20/1 ‘e kadar düşer). Ahır gübresinin ahırdan çıkarılıp tarlaya doğrudan taşınıp toprakla karıştırılması da sakıncalı bir uygulamadır. Yabani bitki tohumları hayvanların sindirim organlarında bozulmadan dışkı içerisinde atılır. Ahır gübresi ihtimar ettirilmeden tarlaya verilirse tarla yabani bitki tohumları ile kirletilmiş olur. Ayrıca gübrede bulunan hastalık etmenleri sorun oluşturabilir. Tarlaya taşınan ahır gübresi öbekler şeklinde ya da toprak yüzeyine serildikten sonra kısa bir süre bırakılacak olursa; kuruma, donma ve rüzgârın etkisi ile önemli düzeyde amonyak kaybı olabileceği gibi gübredeki besin elementleri de yıkanarak yiter. Ahırdan çıkan gübrenin sık sık tarlaya taşınıp toprakla karıştırılması pratik yönden olanaksızdır. Bu durumda olabilecek kaybı en az düzeye indirecek şekilde ahır gübresinin yığın yapılarak ihtimar (çürüme) ettirilmesi gerekir.
Yığın şeklindeki gübrenin uygun biçimde korunabilmesi için;
a) Gübre yığının uygun şekilde sıkıştırılmış olması,
b) Gübre yığının yeterli düzeyde nem içermesi,
c) Gübre yığının hava koşullarından en düzeyde etkilenebileceği bir yerde yapılması,
d) Olanaklar dahilinde yığının bozulmadan saklanması gerekir.
Burada en önemli iki husus şudur: Gübrenin korunmasında birincisi yeterli nemle birlikte havasız koşulların sağlanması, ikincisi ise yıkanmaya sebep olması nedeni ile suyun gübre yığının içerisine sızmasının önlenmesidir. Bu maddeler göz önünde bulundurularak sert bir taban üzerine (genellikle çimentodan yapılanlar tercih edilir) olanaklar elverdiğince çevre koşullarından en az etkilenecek şekilde gübre yığını gerçekleştirilmelidir.
Tarlaya taşınan ahır gübresinin zaman geçirmeden düzenli bir şekilde serilip toprakla karıştırılması gerekir. Genelde, parçalanmanın normal olabilmesi için yeterli havanın bulanabileceği bir derinliğe verilmelidir. Ahır gübresinin toprakla karıştırılması ya da toprak yüzeyine verilmesi yetiştirilen bitkiye, toprağın özelliğine ve gübrenindurumuna bağlıdır. İnce tekstürlü ya da nemli topraklara oranla kumlu geçirgen topraklara gübrenin daha derine verilmesi gerekir. Ahır gübresinin toprağa veriliş yönteminde ve toprağa verilme derinliğinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus gübrenin toprakla tamamen örtülmesini sağlamaktır. örneğin; çayır ve meralara ahır gübresi toprak yüzeyine serilerek verilir. Sebzelerde ise ahır gübresinin toprağa karıştırılması gerekir. Eğer ahır gübresi iyi ihtimar etmemiş kaba ve iri parçalardan oluşmuş ise uygun derinlikte toprak altına verilmesi gerekir.
Kullanılacak ahır gübresi miktarını elde olan ahır gübresi miktarı belirlemektedir. Amaç; olanaklar elverdiğince geniş tarım topraklarına ahır gübresi vermektir. Bu sebeple küçük bir alana fazla miktarda ahır gübresi verme yerine daha geniş bir alana daha az ahır gübresi verilmesi tercih edilmelidir. Organik maddece fakir, hafif tekstürlü ( kumlu) topraklara ağır tekstürlü (killi) topraklara göre daha fazla ahır gübresi verilmelidir. Kültür bitkileri içerisinde çapa bitkileri, tarla bitkileri içerisinde ise çavdar ahır gübresinden en çok yararlanmaktadır.
Netice olarak ahır gübresinin etkisi kimyasal gübreler gibi tek yönlü değildir. Bu gübre bir yandan toprağa bitki için gerekli besin maddelerini sağlarken öte yandan da toprağın yapısını tarım için uygun hale getirmektedir. Ancak, mutlaka uygun koşullarda ihtimar ettirilmiş ahır gübresi kullanılmalıdır. Ahır gübresinin etkisi 3-4 yıl sürmektedir.Tarım topraklarına ahır gübresi uygulayarak hem toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini düzeltmiş hem de sürdürülebilir tarım için önemli bir kaynağı doğru bir şekilde kullanmış oluruz.
Facebook'ta Yayınla>